Sumários
Não houve aula. O docente encontrava-se em mobilidade no estrangeiro.
21 Março 2024, 18:30 • Rodrigo Furtado
Não houve aula. O docente encontrava-se em mobilidade no estrangeiro.
Indicações para os trabalhos práticos
19 Março 2024, 18:30 • Rodrigo Furtado
Indicações para os trabalhos práticos
Síntese: os Libri Chronicorum hispânicos
14 Março 2024, 18:30 • Rodrigo Furtado
1. Isidoro de Sevilha e historiografia
Isid. or. 1.41-44. | |
41.1 De historia. Historia est narratio rei gestae, per quam ea, quae in praeterito facta sunt, dinoscuntur. Dicta autem Graece historia ἀπὸ τοῦ ἱστορεῖν, id est a videre vel cognoscere. Apud veteres enim nemo conscribebat historiam, nisi is qui interfuisset, et ea quae conscribenda essent vidisset. Melius enim oculis quae fiunt deprehendimus, quam quae auditione colligimus.
2 Quae enim videntur, sine mendacio proferuntur. Haec disciplina ad Grammaticam pertinet, quia quidquid dignum memoria est litteris mandatur. Historiae autem ideo monumenta dicuntur, eo quod memoriam tribuant rerum gestarum. Series autem dicta per translationem a sertis florum invicem conprehensarum. 42 De primis auctoribus historiarum. Historiam autem apud nos primus Moyses de initio mundi conscripsit. Apud gentiles vero primus Dares Phrygius de Graecis et Troianis historiam edidit, quam in foliis palmarum ab eo conscriptam esse ferunt.
2 Post Daretem autem in Graecia Herodotus historiam primus habitus est. Post quem Pherecydes claruit his temporibus quibus Esdras legem scripsit. 43 De utilitate historiae. Historiae gentium non inpediunt legentibus in his quae utilia dixerunt. Multi enim sapientes praeterita hominum gesta ad institutionem praesentium historiis indiderunt, siquidem et per historiam summa retro temporum annorumque supputatio conprehenditur, et per consulum regumque successum multa necessaria perscrutantur.
44 De generibus historiae. Genus historiae triplex est. Ephemeris namque appellatur unius diei gestio. Hoc apud nos diarium vocatur. Nam quod Latini diurnum, Graeci ephemerida dicunt. 2 Kalendaria appellantur, quae in menses singulos digeruntur. Annales sunt res singulorum annorum. 3 Quaequae enim digna memoriae domi militiaeque, mari ac terrae per annos in commentariis acta sunt, ab anniversariis gestis annales nominaverunt. 4 Historia autem multorum annorum vel temporum est, cuius diligentia annui commentarii in libris delati sunt. Inter historiam autem et annales hoc interest, quod historia est eorum temporum quae vidimus, annales vero sunt eorum annorum quos aetas nostra non novit. Unde Sallustius ex historia, Livius, Eusebius et Hieronymus ex annalibus et historia constant. 5 Item inter historiam et argumentum et fabulam interesse. Nam historiae sunt res verae quae factae sunt; argumenta sunt quae etsi facta non sunt, fieri tamen possunt; fabulae vero sunt quae nec factae sunt nec fieri possunt, quia contra naturam sunt. | 41. Sobre a história. A história é a narração de feitos, através da qual se compreendem as coisas que aconteceram no passado. Com efeito, o termo grego para história deriva de "historein," que significa ver ou saber. Pois entre os antigos, ninguém escrevia história a menos que tivesse estado presente e tivesse visto as coisas que deveriam ser registadas. Pois compreendemos melhor com os nossos olhos as coisas que ocorrem do que aquelas que recolhemos através da audição. 2. De facto, as coisas que se vêem, são relatadas sem engano. Esta disciplina pertence à Gramática porque tudo o que é digno de memória é colocado por escrito. As histórias são chamadas monumentos porque preservam a memória dos feitos realizados. O termo ‘série’ é usado metaforicamente, a partir do entrelaçamento de flores de grinalda.
42.1 Sobre os primeiros autores de histórias. Moisés foi o primeiro entre nós a escrever história desde o início do mundo. Entre os Gentios, no entanto, Dares Frígio foi o primeiro a publicar uma história dos gregos e troianos, que dizem ter sido escrita por ele em folhas de palmeira. 2. Após Dares, na Grécia, Heródoto foi o primeiro a ser considerado historiador. Após ele, Ferecides floresceu naqueles tempos em que Esdras escreveu a lei.
43. Sobre a utilidade da história. As histórias dos gentios não prejudicam os leitores naquelas coisas que eles consideraram úteis. Muitos sábios transmitiram os feitos passados dos homens para a instrução do presente através das histórias, pois de facto, através da história, a soma dos anos e tempos passados é compreendida, e através da sucessão de cônsules e reis, muitas questões necessárias são perscrutadas.
44.1 Sobre os géneros da história. O género da história é triplo. Um relato diário de feitos é chamado ‘efeméride’, que entre nós é chamado ‘diário’. O que os latinos chamam diurnum, os gregos chamam ephemerida. 2. São chamados Calendários os relatos que são organizados para cada mês. Anais são os feitos de cada ano. 3. A quaisquer feitos dignos de memória que tenham sido feitos em casa e na guerra, no mar e na terra, ao longo dos anos, eles nomearam anais a partir dos feitos anuais. 4. No entanto, a história de muitos anos ou tempos é aquela para a qual os relatos anuais foram passados para os livros com diligência. Entre história e anais, há esta distinção: a história é daqueles tempos que vimos; os anais são daqueles anos que a nossa idade não conhece. Assim, Salústio compôs história; Lívio, Eusébio e Jerónimo anais e história.
5. Também, entre história, argumento e ficção, há uma diferença. Pois as histórias são eventos verdadeiros que ocorreram; argumentos são coisas que, embora não feitas, poderiam acontecer; mas as fábulas são coisas que não foram feitas nem poderiam acontecer porque estão contra a natureza. |
2. Os Versus in bibliotheca.
3. Questões de canonicidade.
i. Material (quase) exclusivamente hispânico.
ii. Milestones:
a. Sevilha (sobretudo Isidoro, Historiae);
b. Oviedo (Chronicon Adefonsi III; colecção albeldense);
c. La Rioja (historiografia pampelonense).
iii. A organização cronológica do material historiográfico no códice.
iv. Apelo do presente: a história como forma de explicar/justificar o presente.
El Escorial, d.I.2 (Albelda; 976) | Madrid, BRAH, cód. 39 (San Millán; 2/2 11th c.) | Madrid, BNE, 1358 (Corias; 1162-1178) |
| Liber cronice | Liber cronica seu fabularium |
[Short texts] | ||
| Exquisitio totius mundi |
|
| Exquisitio Spanie |
|
| Nomina Hispanarum sedium |
|
| Flumina Spanie |
|
| De septem miracula |
|
| De proprietatibus gentium |
|
| Causas celebres |
|
| Littere |
|
| Ordo annorum mundi ad an. 883 | Ordo annorum mundi ad an. 883 |
| De sexta etate seculi ad an. 883 | De sexta etate seculi ad an. 883 |
| Exquisitio miliarios cibitatum | Exquisitio totius mundi |
| Notitia episcoporum cum sedibus suis + Carmen in laudem Adefonsi |
|
[Ordines] | ||
Ordo Romanorum regum | Ordo Romanorum | Ordo Romanorum |
De Romulo et Remo (in marg.) |
|
|
Ordo gentis Gotorum | Ordo gentis Gotorum | Ordo gentis Gotorum |
Nomina regum Catholicorum Legionensium ad Ranemirum III (966 ad 976) | Nomina regum Catholicorum Legionensium ad Ranemirum II (a. 947-8) (in marg.) |
|
Nomina Pampilonensium regum |
|
|
Ordo Gotorum Obetensium regum | Ordo Gotorum regum | Ordo Gotorum regum |
|
| Notitia episcoporum cum sedibus suis + Carmen in laudem Adefonsi |
Continuatio ad. an. 883 | Continuatio ad. an. 883 | Continuatio ad. an. 883 |
|
| Exquisitio miliarios cibitatum |
[Chronica Prophetica] | ||
Ratio Sarracenorum | Genealogia Sarrazenorum ad Mahomat I (852-886) | Genealogia Sarrazenorum ad Mahomat I (852-886) |
Laterculus Sarracenorum ducum | Ratio Sarracenorum | Ratio Sarracenorum |
Reges de origine Veni Vmeia ad an. 883 | Laterculus Sarracenorum ducum | Laterculus Sarracenorum ducum |
‘quod Sarrazeni Spaniam intrauerunt…’ (a. 976) (in marg.) |
|
|
Genealogia Sarrazenorum ad an. 883 | Reges de origine Veni Vmeia ad an. 883 | Reges de origine Veni Vmeia ad an. 883 |
Explanatio gentis Gotorum ad ‘nominata sunt’ |
|
|
Dicta Ezecielis profete | Dicta Ezecielis profete | Dicta Ezecielis profete |
Explanatio gentis Gotorum ad ‘Catholicorum ecclesia. Amen’ (a. 883) | Explanatio (a. 883) | Explanatio (a. 883) |
|
| Finit liber cronica |
[Other texts] | ||
Initium regnum Pampilonam | Notitia apostolorum |
|
| Notitia martyrum (2/2 11th c.) |
|
Madrid, BRAH, cód. 78 (ca. 992)
Part I |
Orosius, Historiae (CPL 571) |
Part II |
1. [‘Prophetic’ collection] |
Isidore of Seville, Historiae Wandalorum et Sueuorum (CPL 1204) |
Isidore of Seville, Chronica (CPL 1205) |
Isidore of Seville, Historia Gothorum (CPL 1204) |
Apocalypsis Sancti Methodii [excerpta] (ed. Aerts-Kortekaas, 1998) |
Chronica Adefonsi III – Rotensis (Díaz 519) |
Tultu sceptru de libro domini nostri Metobii (Díaz 469) |
[Chronica Prophetica]: |
Dicta de Ezecielis profete (Díaz 521) |
Genelogia Sarrazenorum (Díaz 522) |
Storia de Mahometh [pseudopropheta] (Díaz 461) |
Ratio Sarracenorum de sua ingressione in Spania (Díaz 523) |
De Goti qui remanserint ciuitates Ispaniensis (Díaz 524) |
Laterculus of the Muslim governors (ed. Gil, 1985) |
Laterculus of the Emirs of Cordoba (ed. Gil, 1985) |
<Explanatio> inc. Remanent usque ad diem sancti Martíni; expl. ipse qui uiuit et regnat in secula seculorum amen |
2. Nomina regum Catholicorum Legionesium (Díaz 568) |
3. De laude Pampilone |
Epistola Honorii imperatoris |
De laude Pampilone (Díaz 400) |
Ordo numerum regum Pampilonensium (Díaz 615) |
Item alia parte regum (Díaz 616) |
Genera comitum Aragonensium (Díaz 617) |
Nomina comitum Paliarensium (Díaz 618) |
Nomina comitum Guasconiensium (Díaz 619) |
Nomina comitum Tolosanensium (Díaz 620) |
4. Catalonian (?) collection of laterculi and lists |
Annales martyrum (ed. Martín, 2011) |
Nomina sanctorum qui in arcibo Toletano repperta sunt |
inc. Teudoricus ipse construxit ciuitas Niniue primus; expl. qui habebat quinque milia passos et CCLXXXIII |
Nomina Sebigotorum (Díaz 241) |
De origine Romanorum |
De reges Francorum |
5. Collection around the Genealogia Christi |
inc. Agnoscamus generationes quod processerunt a Noe; expl. usque ad Christum natiuitatem anni VCLXLVIIII |
ps.-Isidorus, De fabrica mundi (CPL 1229b) |
Isidorus, De laude Spaniae (CPL 1204) |
Exquisitio Spaniae (= Chronica Albeldensia) |
De septem miracula (= Chronica Albeldensia) |
De proprietatibus gentium (= Chronica Albeldensia) |
De LXXII generationes linguarum |
Item de uitulorum carnibus putridis nascuntur apes, de quibus scarabei, de mulis locuste, de cancris scorpiones. |
Images of Babylonia, Nineveh and Toledo, with short texts. |
De laude Hispaniae (Díaz 526) |
Genealogia Christi |
De orbe terre |
Ordo annorum mundi (CPL 1266b) |
De sexta etate seculi |
De natiuitate et passione et resurrectione Domini |
De fine mundi (ed. Gil, 1971) |
6. Religious and theological texts (e.g. Díaz 406, 623) |
7. Second Pamplonan collection |
Chronicon Pampilonense (Díaz 698) |
Initium regum Pampilonam=<Additio de regibus Pampilonensibus> (Díaz 830) |
Necrologium episcopale Pampilonense (Díaz 716) |
Versi domna Leodegundia regina (Díaz 592) |
Códice Soriense (s. X?)
Genealogiae Bibliorum |
Chronica Adefonsi III – Sebastianum |
Eusébio de Cesareia/Jerónimo, Chronicon |
Próspero da Aquitânia, Chronicon |
Victor de Tununna, Chronicon |
João de Bíclaro, Chronicon |
Chronica Byzantia-Arabica |
De diis gentium |
Historia Troiae captae |
Nomina regum Romanorum (ad Tiberium III) |
Liber historiae Francorum |
Isidoro de Sevilha, Historiae |
Julião de Toledo, Historia Wambae |
Laterculus regum Visigothorum |
Festo, Breuiarium rerum gestarum populi Romani |
Dometius Creticus ad Firmum de inundatione Nili |
Ordo annorum mundi |
Isidoro de Sevilha, Chronicon [imperfectum] |
A colecção Soriense. Uma colecção perdida
12 Março 2024, 18:30 • Rodrigo Furtado
1. História:
1.1 Jorge de Beteta y Cárdenas (1523-1590): códices de Sória para o Escorial em 1576.
G. de Andrés, ‘Los códices visigóticos de Jorge de Beteta en la Biblioteca del Escorial’, Celtiberia 51, 1976, 101-107.
Charles B. Faulhaber, Óscar Pérea Rodríguez, ‘¿Cuántos Cancioneros de Baena?’, eHumanista 31, 2015, 19-63.
1.2 Perdeu-se em 1671 no incêndio do Escorial.
2. Os conteúdos:
i. Palencia, Archivo Catedralicio 37, fols. 297v-298r; Besançon, BM, 1284, fol. 131r.
Genealogie quedam Bibliorum; item Adefonsi Regis ad Sebastianum chronicon breve a tempore Regis Wambe usque ad Ordonnum, Ramirii filium qui regnavit era 894; item Eusebii chronicon cum additionibus Hieronymi, Prosperi, Victoris Tunnuensis, loannis Biclariensis et alio incerto usque ad Leonem s” impera.; item liber incerti auctoris de Diis gentium; item historia a Troie capte; item Gregorii Turonensis gesta Regum Francorum; item Isidorus de Gothis cum additione Juliani de vita Bambe; item Festi Epitome imperatorum ad Valentinianum; item Dometius Creticus de inundatione Nile; item Juliani toletani epitome chronicorum; itemIsidori chronicon imperfectum. Est codex scriptus litteris gotthicis (Palencia, Archivo Catedralicio, ms. 37, f. 297v-298r).
Liber gothicus in que hec continetur: Genealogie quedam Bibliorum; item Alfonsi regis ad Sebastianum chronicon regum gothorum a Wamba rege; item Eusebii chronicum cum additionibus Hieronymi, Prosperi Aquitanici, Victoris Tunensis, loannis Viclariensis et cuiusdam incerti; item de diis gentium incerti auctoris; item historia Troie capte; item chronica imperatorum ab Octavio ad Theodosium; item Gregorii Turonensis gesta regum Francorum; Isidorus de gothis, suevis et vandalis; item lulianus episcopus toletanus de coniuratione Pauli in Wambam; item Festi epitome Cesarum ad Valentinianum imperatorem; item Domitius Creticus ad Firmum de inundatione Nile. Item luliani toletani epitome chronicorum; item Isidori chronicon. In membrana, gotthicis characteribus (Besancon, Bibliotheque Municipale, ms. 1284, f. 1311).
ii. Colecções:
a. a colecção de Bíclaro;
b. uma pequena história universal: Historia Troie capte+[Nomina] regum Romanorum+Liber historiae Francorum (CPL 1316)+Historiae de Isidoro+Historia Wambae de Julião de Toledo (CPL 1262; Díaz 238-39, 264-65)+Laterculus regum Visigothorum (CPL 1266, Díaz 214, 405).
iii. As Genealogiae bibliorum e o Chronicon Adefonsi III: adições?
3. As notícias dos humanistas: uetustissimus codex (vc); Gothicus.
i. Juan Bautista Pérez (c.1534-1597) e o manuscrito de Segorbe.
Copia a partir do Soriense:
Isidoro, Chronicon[1]; Chronica Byzantia-Arabica[2]; Chronica Adefonsi III ‘ad Sebastianum’[3]; Nomina regum Romanorum (ad 700)[4], Vita Sancti Aemiliani[5]; Julião de Toledo, Historia Wambae[6]; Ordo annorum mundi (ad 672)[7]; Laterculus regum Visigothorum (ad 700)[8].
Colacciona:
Victor de Tununa, Chronicon.
João de Bíclaro, Chronicon.
Isidoro, Historiae.
ii. Ambrósio de Morales (1518-1591) e o ms. Madrid, BNE, 1346.
Colacciona:
Chronica Adefonsi III ‘ad Sebastianum’.
Laterculus regum Visigothorum.
Julião de Toledo, Historia Wambae.
iii. Jerónimo Zurita (1512–1580) e o ms. Köbenhavn, AM 833 4.º.
Colacciona: Isidoro, Historiae.
iv. Juan de Mariana (1536–1624) e o ms. London, British Lib., Egerton 1873.
8.1 Reconstruir a história da colecção: a colacção (possível) dos textos.
i. As Historiae de Isidoro: o ramo ovetense – o modelo σ.
ii. O Chronicon Adefonsi III – a versão ad Sebastianum.
iii. Uma colecção primitiva que passou por Oviedo. As utilizações de Pelágio: Nomina regum Romanorum; Ordo annorum mundi; Isidoro, Historiae; Julião de Toledo, Historia Wambae.
Rodrigo Furtado
Bibliografia:
Andrés, G. (1976), ‘Los códices visigóticos de Jorge de Beteta en la Biblioteca del Escorial’, Celtiberia 51, 101-07.
*Bautista, F. (2016), ‘Juan Páez de Castro, Juan Buatista Pérez, Jerónimo Zurita y dos misceláneas historiográficas de la España altomedieval’, Scriptorium 70, 3-68.
Faulhaber, Ch. B., Pérea Rodríguez, Ó., ‘¿Cuántos Cancioneros de Baena?’, eHumanista 31, 2015, 19-63.
Mommsen, Th. (1894), ‘Victoris Tonnennensis Chronica. Iohannis abbatis Biclarensis Chronica. Chronicorum Caesaraugustanorum reliquiae’, Chronica minora 2 (MGH, AA 11), Berolini, pp, 165-166.
Villanueva, J. L. (1804), ‘Carta XXVI: Noticia del códice de cronicones que copió el señor Perez de varios originales antiguos, el qual se conserva en el archivo de la Santa Iglesia de Segorve’, Viage literario a las iglesias de España 3, Madrid, 196-220.
[1] Madrid, Archivo de la Biblioteca del Instituto de Historia del CSIC. Fondo Fotográfico Sánchez-Albornoz, AEHCaja II/Segorbe, fotografías 365-402 (=ff. 225r-243r): ‘descripsimus hoc codice ex codice Gothico Soriensi’.
[2] Madrid, Archivo de la Biblioteca del Instituto de Historia del CSIC. Fondo Fotográfico Sánchez-Albornoz, AEHCaja II/Segorbe, fotografías 329-344 (=ff. 206r-213v): ‘ex codice Gothico Soriensi’.
[3] Madrid, Archivo de la Biblioteca del Instituto de Historia del CSIC. Fondo Fotográfico Sánchez-Albornoz, AEHCaja II/Segorbe, fotografías 345-364 (=ff. 214r-224v). Today, these photographs are lost.
[4] Source: Madrid, Archivo de la Biblioteca del Instituto de Historia del CSIC. Fondo Fotográfico Sánchez-Albornoz, AEHCaja II/Segorbe, photograph 406-508 (=ff. 245v-246v).
[5] Madrid, Archivo de la Biblioteca del Instituto de Historia del CSIC. Fondo Fotográfico Sánchez-Albornoz, AEHCaja I/Segorbe, fotografías 167-188 (=ff. 105r-115v).
[6] Madrid, Archivo de la Biblioteca del Instituto de Historia del CSIC. Fondo Fotográfico Sánchez-Albornoz, AEHCaja II/Segorbe, fotografías 411-472 (=ff. 248r-278v): ‘ex codice Soriensi Gotthico’.
[7] Madrid, Archivo de la Biblioteca del Instituto de Historia del CSIC. Fondo Fotográfico Sánchez-Albornoz, AEHCaja II/Segorbe, fotografías 403 (=f. 244r): ‘ex codice Gotthico Soriensi’. See J. Gil, ‘Judíos y cristianos en la Hispania del siglo VII’, Hispania Sacra 30 (1977), pp. 9-110 (with the edition on pp. 82-4); J. C. Martín-J. Elfassi, ‘Iulianus Toletanus ep.’, La trasmissione dei testi latini del Medioevo. Mediaeval Latin Texts and their Transmission. Te.Tra 3, Florence, p. 378, 378n.16.
[8] Madrid, Archivo de la Biblioteca del Instituto de Historia del CSIC. Fondo Fotográfico Sánchez-Albornoz, AEHCaja II/Segorbe, fotografías 473-479 (=ff. 279r-282r). Today, these photographs are also lost.
A viagem dos textos - as Historiae de Isidoro (II)
7 Março 2024, 18:30 • Rodrigo Furtado
1. Para que serve estudar a viagem de um texto? A intersecção entre a história da cultura, a história social e a filologia.
2. Como se estuda a viagem de um texto?
2.1 A lista de manuscritos.
A Paris, Bibliothèque de l’Arsenal, 982, ff. 45rb-48vb (s. XIV2 ; Toledo?).
B Berlin, Staatsbibliothek, Phillipps 1885, ff. 1-29 (796-811; Verona).
C Sevilla, Biblioteca Capitular y Columbina, 58-1-3, ff. 140r-153v (>1582; Espanha).
D Douai, Bibliothèque Municipale, 842, ff. 22ra-30vb. (>1177; Marchiennes)
E Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Voss. Lat. Q. 131, ff. 13r-14r (Goth. 90-92) (s. XVII1/2; cop. Paris por I. Vossius).
G Madrid, BN 1513 (Toledo, 1210-1220), ff. 24ra-38rb.
H Madrid, Biblioteca de la Real Academia de la Historia 9/4922, Parte I, ff. 12r-24v (1232-1233, Nájera).
K København, Det Arnamagnaeanske Institut, Københavns Universitet, AM 833 4º, Parte II, ff. 135v-145v (1562; Spain)
L Lucas de Tuy, Chronicon mundi
M Madrid, Biblioteca Marqués de Valdecilla, Universidade Complutense, 134, ff. 53ra-59rb (>1250; Toledo).
N Madrid, Biblioteca Nacional de España, 8831, ff. 145v-156v (s. XIex.-XIIinc; Sahagún? Aragão?).
P Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 927, 122v-123r (Goth. 13-19) (1181; Mont Olivet).
R Madrid, Biblioteca de la Real Academia de la Historia, cód. 78, Parte II, ff. 156r-159r; 167r-176v (ca. 992; Nájera/San Millán de la Cogolla).
Ra Rodrigo Ximénez de Rada, Historia Gothica
2.2 Os manuscritos perdidos
Alcobaciensis
*V notas de Joannes Vasaeus (c. 1511-1561): J. Vasaeus, Chronici rerum memorabilium Hispaniae, tomus prior, Salmanticae, 1552, ff. 2r, 4r, 7v-8r, 10r-v, 76r, 81r-v, 84r, 86r, 87r, 88v-90r, 93r-v, 99r, 100r, 105r, 114r, 119v, 120v-121v, 136v.
Soriensis:
*S Notas de Juan Bautista Pérez (1534-1597) : Madrid, Biblioteca Tomás Navarro Tomás em Madrid, no Archivo de la Biblioteca del Instituto de Historia del CSIC. Fondo Fotográfico Sánchez-Albornoz, AEHCaja I-III, ff. 33r-43v=fotografias 45-66, 44r-47v= fotografias 67-72.
*Z Notas de Jerónimo Zurita (1512-1580): København, Det Arnamagnaeanske Institut, Københavns Universitet, AM 833 4º, Parte II, ff. 135v-145v.
2.3 A tradição indirecta.
3. O manuscrito de Verona
3.1 Descrição.
Berlin, Staatsbibliothek, Phillipps 1885 (+Sankt-Petersburg, Rossijskaia Nacional’naja Biblioteka, Lat. Q.v.IV.5+Sankt-Petersburg, Rossijskaia Nacional’naja Biblioteka, Lat. Q.v.9+ Berlin, Staatsbibliothek, Phillipps 1896).
parch.; 214 ff.: 28 ff., quires IV-VII (Lat. Q.v.IV.5) + 22 ff., quires VIII-X (Lat. Q.v.9) + 75 ff., quires XI-XIV, XXI-XXVII, XXXIIII (Phill. 1885) + 89 ff., quires XV-XX, XXVIII-XXXIII; XXXVI (Phill. 1896); ca. 200 x 140; 1 coln.; 23 lin.; text box: 150-160 x 100 | minusc. carol.: 9 hands | Origin: Verona | Date: ca. 846 | Poss.: 1. St. Vicent de Metz (?); 2. Collège Clermont, Paris (<1564): cod. 627 (= Phill. 1896+Lat. Qv.IV.5+Lat. Q.v.9) + cod. 680 (=Phill. 1885); 3. Lat. Q.v.IV.5, Lat. Q.v.9: coll. Dubrovsky (1754-1816); 4. Phill. 1886, 1896: coll. Meermann (up to 1824)+coll. Phillipps (up to 1872)+coll. J. E. A. Fenwick (up to 1887).
3.2 Estructura (Mommsen + Cessi)
Part I (deperdita) Op. I-II (?) ‘fragmentum antiqui geographi’1. Part II: Sankt-Petersburg, Lat. Q.v.IV.5, ff. 1-28. 1. Just. epit. [excerpta] (LLA 309). Part III: Sankt-Petersburg, Lat. Q.v.9, f. 1-22. 2. Eutr. [excerpta] (LLA 538). Part IV: Berlin, Phillipps 1885: ff. 1-29. 3. Isid. Goth. (CPL 1204). Part V: Berlin, Phillipps 1896, ff. 1-38. 4. Jord. Rom. (CPL 912). 5. Jord. Get. [excerpta] (CPL 913). Part VI: Berlin, Phillipps 1885, ff. 37-75. 6. Anon. Vales. (CPL 2256a). | 7. Greg. M., dial. [De morte Theodorici] (CPL 1713).Jord. Get. [excerptum] (CPL 913). 8. Paul. Diac., hist. Long. [excerptum] (CPL 1179). Part VII: Berlin, Phillipps 1896, ff. 39-82. 9. Hier., in Dan. [excerpta] (CPL 588). 10. 1Reg.+2Reg. [excerpta]: ff. 58v-60r. 11. Hier., Chron. [excerpta] (CPG 3494). Part VIII: Berlin, Phillipps 1885, ff. 30-36. 12. Hier., Chron. [excerpta] (CPG 3494). 13. Origo Const. [excerpta] (CPL 2256a). Part IX: Berlin, Phillipps 1896, ff. 83r-89. 14. Isid. or. 5.39 [excerpta] (CPL 1186). 15. Beda, temp. rat. [excerpta] (CPL 2320). 16. Isid. or. 9 [excerpta] (CPL 1186). |
1 Catalogus manuscriptorum codicum collegii Claramontani cit., 235.
3.3 Isidor0, Historiae no Berlin, Phillipps 1885 (B).
1. Isidorus Hispalensis, De laude Spaniae (CPL 1204): ff. 1r-2v.
2. Isidorus Hispalensis, Historiae Gothorum Wandalorum et Sueuorum (CPL 1204).
a. rub de origine gotorum et gestis; inc. Gothorum antiquissimam esse gentem: f. 2v; expl. deo fauente repperitur esse porrectum: f. 21v.
[rub. Capitulatio. Goti de magog iafeth filio orti; inc. cum s<c>itis una prouantur origine: f. 21v; expl. quibus seruire tot gentes et ipsa spania uidet: f. 22v].
b. rub. Incipit vvandalorum. Era quadragentesima quarta; inc. ante biennium inruptionis romane urbis: f. 23r; expl. a Gunderico rege usque ad gelimiri interitum. explicit uandalorum: ff. 26v-27r.
c. rub. Incipit sueuorum. Era quadringentesima quadragensima VI; inc. Sueui principe ermerico: f. 27r; expl. in gotis transfertur quod mansit sex centum LXXVII annis scribitur: f. 29r.
Goth. 1: retro rel. romani B | 5: quod tantam gentem uicerit rel. om. B | 6: romani rel. romanorum B | 7: aeternitate posteriorem rel. om. B | 11: interiit rel. moritur B | 21: patricium rel. om. B | 31: portucale rel. portalem B | 32: reliqui autem sueui qui remanserant in extrema parte galliciae massilae filium nomine masdram sibi regem constituunt regnumque reparatur sueuorum rel. om. B; mox deinde partem unam exercitus duce ceurila ad baeticam prouinciam mittit rel. om. B; post aliquot legati a remismundo masdrae filio rege sueuorum missi ad theudericum rel. om. B | 47: multis casibus fracti atque finiti decessit autem athanagildus toleto rel. om. B | 62: patriciorum rel. prefectorum B | 73: gentem in erbasis montibus obsideret relicta obsidione sueuorum rel. om. B | diruit rel. destruit B | inreuerentes manus in basilicam uincentii martyris ciuitatis rel. om. B | 74: spaniis transfretauit cui ualentinianus iunior occidentis rel. om. B | 78: gloriose martyrio coronatur qui dum arriani rel. om. B | 81: moritur cuius tempore fulgentius ruspensis rel. om. B | 82: trasemundum rel. gunthamundum B; aut priuilegia restitueret prius quam regnaret, ne religionem sacramenti uiolaret praecepit sacerdotes catholicos ab exilio reduci et ecclesias aperiri rel. om. B | 88: qui cum eo erant Reccimundum sequuntur et cum rel. om. B.
3.4 Correctores and cópias.
P Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 927, 122v-123r (Goth. 13-19).
(219 ff.; 270 x 180; Mont Olivet, Verona, 1182).
Goth. 14: armatorum rel. armatis armatorum BP | contemptum] contentu B1 contemptu B2P | 15: in uastationem urbis non mitterentur rel. om. B1 inuiolatos securosque esse sinirent B2 inuiolatos securosque sinirent esse P | 16: refrenata rel. refecta BP | sacrario petri rel. sacrario BP beati petri rel. beati petri apostoli B2P | 17: christianorum concurrunt etiam et pagani atque admixti inter eos, dum rel. om. BP; seruos christi rel. christiani BP | 18: post agmina] paganorum qui B2P | regni anno rel. regni B1 anno regni B2P | 19: regno praeficitur rel. in regno preficitur B2P | ait rel. ut BP. | ceperant] caeparant B1 caeperant B2 ceperant P
|
|
E Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Voss. Lat. Q. 131, ff. 13r-14r (Goth. 90-92).
(14 ff.; 320 x 215; cop. Paris by I. Vossius; s. XVII1/2 ; poss. I. Vossius)
Goth. 90: regni rel. regie B regiae E | 91: roccones rel. romanos roccones BE; spalim pergit rel. om. BE hispalim uenit E2; ibique rel. et BD et ibi E2 | 92: huic eboricus filius in regnum succedit rel. succedit huic eboricus filius in regnum E.
β
π
B
E P
Cf. Mommsen, ‘Anonymi Valesiani‘ cit.; Cipolla, ‘Richerche intorno all’Anonymus Valesianus II’ cit.; Cessi, ‘Di due miscellanee storiche medioevali’ cit.; Pani, La trasmissione dell’Historia Langobardorum cit..
4. Isidoro, Historiae na Hispânia.
4.1 Família γ: os manuscritos.
γ
μ ϰ *Ox Ra σ L D G
M A K *V C *S *Z
| γ: Iberian model δ: Mozarabic model ζ: Alcobaciensis collections (fortasse by Paternus of Tortosa). μ: Codex from Santa Cruz of Coimbra (> 1111; Coimbra). M: Madrid, Complutense, 134 (>1250; Toledo), ff. 53ra-59rb. A: Paris, Bibl. Arsenal, 982 (s. XIV2 ; Toledo?), ff. 45rb-48vb. ϰ: Codex from Alcobaça, Portugal. K: København, AM 833 4º (1562; Spain), ff. 135v-145v. *V: notes by J. Vasaeus (1511-1561). *Ox: lost codex from Burgo de Osma. C: Sevilla 58-1-3, ff. 140r-153v (>1582; Spain). Ra: Ximénez de Rada, Historia Gothica. ε: Asturian model. λ: Leonese copy. L: Lucas of Tuy, Chronicon mundi. σ: Soriensis manuscript. *S: notes by J.-B. Pérez (1534-1597). *Z: notes by J. Zurita (1512-1580). ω: copy by Pelagius of Oviedo (?-1153). D: Douai 842 (Marchiennes, >1177), ff. 22ra-30vb. G: Madrid, BN 1513 (Toledo, 1210-1220), ff. 24ra-38rb. |
4.2 Família γ: a tradição indirecta
Cf. Furtado, ‘Isidore’s Histories in the Mozarabic scholarship
Alb. 14.7: est fratribus interfectus ~ Goth. 30: est fratribus occisus γ (sed interfectus β) | Alb. 14.12: ipse italiam rediit et ibi uitam finibit ~ Goth. 40: regresso italia theuderico et ibidem defuncto γ (tantum regresso italia theoderico β) | Alb. 14.13: narbona interiit ~ Goth. 40: ab exercitu iugulatus narbona in foro MA interiit δ (tantum ab exercitu iugulatus interiit βγ) | Alb. 14.19: primus regali ueste opertus solio resedit ~ Goth. 51: primus etiam inter suos regali ueste opertus solio resedit γ (om. β) | Alb. 14.24 ~ Goth. 60: in iudiciis iustitia et pietate strenuus ac praestantissimus mente benignus δ (om. βγ).
4.3 Família ϱ.
R Madrid, Biblioteca de la Real Academia de la Historia, cód. 78, Parte II (ff. 156-232), ff. 156r-159r; 167r-176v.
(232 ff.; 290 x 200; Nájera/San Millán de la Cogolla; ca. 992).
N Madrid, Biblioteca Nacional de España, 8831, ff. 145v-156v.
(176 ff.; 280 x 200; Sahagún? Aragão?; s. XIex.-XIIinc.).
Goth. 1: ante Gothorum] scitote ϱ; ultimae βγ om. ϱ; getas βγ gestas ϱ | 4: ex quibus illyricum et macedoniam XV ferme annos tenuerunt βγ om. ϱ | 5: sarmatarum βγ saritanorum ϱ; uirtutis βγ uirtutibus ϱ; patriam βγ om. ϱ | 17: concurrunt undique ad uoces canentium de latibulis agmina christianorum βγ om. ϱ | 25: inita βγ om. ϱ | 26: caesorum βγ om. ϱ; post strage] multitudinem occisorum uel cadauerum N in marg. R | 30: et frigdarico βγ om. ϱ | 34: DIIII βγ DVII ϱ; exercitus inruptione euertit βγ om. ϱ | 35: post rege] acceperunt legem catolicam N acceperunt legem catholicam gotis in marg. R | 39: DXLVIIII βγ DXLIIII ϱ; statuam βγ om. ϱ | 41: spaniae interclusis francorum βγ om. ϱ | 55: in uultu gratiam βγ om. ϱ | 58: extincto liuuane βγ om. ϱ | 71: romanae βγ rome ϱ; rheno rel. regno ϱ; constantio βγ constantino ϱ | 73: post interiit] mira opera tua deus in generatione et generatione ϱ | 77: solis Africae uastationibus nauibus aduectus βγ om. ϱ; prouinciarum βγ om. ϱ | 78: DVI βγ DVII ϱ; Gesericum βγ om. ϱ; suscitatus βγ excitatus ϱ.
4.4 Família α (=βϱ).
Goth. 7: superat γ superans βϱ | 9: ferre non possent γ om. βϱ | 15: in uindictam γ om. βϱ | 16: gothus γ om. βϱ | rex γ om. βϱ | sancti γ beati βN om. R | apostolis dei γ apostolis βϱ | 22: relictis hispaniis γ om. βϱ | 27: interierunt γ om. βϱ; ac diminuti γ om. βϱ; post eius obitum hunorum gens proprio se insuper excidio deuastauit γ om. βϱ | 32: finitumque sueuorum regnum γ finitumque suorum β finitum sueborum R finitumque suorum bellum N | 35: rex γ om. βϱ | 38: superatus γ om. βϱ | 43: et ui gladii γ om. βϱ | 44: superioris principis dux γ om. βϱ | 48: liuuani regis γ om. βϱ | 51: opibus ablatis proscripsit et γ om. βϱ; misit γ egit βϱ | 54: copiis γ om. βϱ; in bello γ om. βϱ | 72: discursionibus γ discursibus βϱ | 88: remanserant γ remanserunt βϱ | 90: reuocatis γ uocatis βϱ.
Goth. 15: ut uotum antea darent quod si ingrederentur urbem quicumque Romanorum in locis Christi inuenirentur in uastationem urbis non mitterentur post hoc igitur uotum adgressi urbem omnibus et mors et captiuitas indulta est γ
ut uotum antea darent quod, si ingrederentur urbem, quicumque Romanorum in locis Christi inuenirentur post hoc igitur uotum adgressi urbem omnibus et mors et captiuitas indulta est βϱ
ut uotum antea darent quod, si ingrederentur urbem, quicumque Romanorum in locis Christi inuenirentur inuiolatos securosque esse sinirent post hoc igitur uotum adgressi urbem omnibus et mors et captiuitas indulta est B2P
ut uotum antea darent quod, si ingrederentur urbem, quicumque Romanorum in locis Christi inuenirentur non occiderentur post hoc igitur uotum adgressi urbem omnibus et mors et captiuitas indulta est N
α β ϱ
B E P |
5. Recapitulatio.
With the Historiae: B (capitulatio); R (recapitulatulatio[sic]); MKC (recapitulatio de origine Gothorum); A (prologus); σ (recapitulatio in Gothorum laude); L N (sine tit.).
Without the Historiae:
Z St. Gallen, Stiftsbibliothek, 133, Part III (pp. 299-657), pp. 590-7 (laus Gothorum).
(657 pp.; 150 x 86; St. Gallen; s. VIII ex.- IX in).
Y Sankt-Petersburg, Rossijskaia Nacional’naja Biblioteka, Lat. Q.v.I.20, f. 69r-v (+ Paris, BnF, lat. 14144).
(15 ff. [ff. 24-25+62-74]; Corbie; s. IX).
X Bern, Burgerbibliothek, 83, Part I (ff.Ir-102v), ff. 99v-100v (laus Gothorum).
(154ff; Saint-Rémi de Reims, 882-900).
Libgloss Liber glossarum (only Goth. 66)
---
W El Escorial, Biblioteca del Real Monasterio de San Lorenzo, R.II.18, f. 55r (only Goth. 66) (recapitulatio).
(95 ff.; 285 x 195; Córdova/Toledo, s. IX2).
Goth. 66: gothi de magog iapheth filio orti (nati Y) αεZYXW gothorum antiquissima origo de magog filio iaphet fuit unde et scitarum genus extitit δLibgloss; cum scitis una probantur origine sati αεZYXW nam idem gothi scitica probantur origine sati δLibgloss; occidentis (-es Z) αεZYX septentriones hac ocidentis W septentrionis δLibgloss; circa scitica regna δLibgloss om. αεZYXW; danubium transeunt ϱεZYXW danubium transeuntes B transgressoque danubio δLibgloss; arma sumunt αεZYXW regem sibi ex sua turba legunt δLibgloss; pirineis αγ principes Z | 67. duri αγZ diri YX; uirtus αγYX uirius Z; iugo gothicis triumphis adcederet αγZ om. YX; obices wandalica ipsa crebro opinata barbaries non αγZYX om. ε | 68. actenus αγZY catenis X; carere αγZY arcere X | 69: regnare licuerit BγXY reliquerunt ϱ regna reliquerit Z; sese necessitas belandi αγY necessitas bellandi (-s Y) sese ZY necesitas bellandi esse X; adhibuisse BγY om. ϱ adibuit se Z ad inbuisse X; quo pergit equo ϱγZ quod pergit equo B quo pergit quo Y equo pergit quo X; incedunt γZYX incendunt BRN | 70: princeps αεZYX princeps celesti gratia δ; sceptra αεZYX sceptra eius studiis δ.
6. De laude Spaniae.
With the Historiae:
B (de laude spaniae); [R (de laude Spanie prouincie)].
Without the Historiae: Y (expl. laus Spaniae prouincie); X (in marg: laus hispanie; expl. laus Spaniae prouincie).
U León, Archivo de la Catedral, 22, ff. 30ra-31rb (de laude Ispanie).
(XXXX; Córdoba; s. IX1/3).
pulcherrima BRU pulcerim Y pulcerima X; principium BRYX principum U; getice BRU geti Y gete X; indulgentior natura BRU indulgentia (-am Y) ornatura YX; bacis BR pascis YX uacis U; segete BRU segetes Y segetis X; torreris BRU terris YX; speciosorum BRU species horum Y speciesarum X; etrurie BRX errurie Y esurie U; gens BRU uirtus YX; orbe BR urbe YXU.
7. A circulação do texto.
| ||||||||||||||||||||||||||||
E P Y X
| γ
μ ϰ *Ox Ra σ L D G
M A K *V C *S *Z
|