Sumários
A viagem dos textos - As Historiae de Isidoro (I)
5 Março 2024, 18:30 • Rodrigo Furtado
1. Para que serve estudar a viagem de um texto? A intersecção entre a história da cultura, a história social e a filologia.
2. Como se estuda a viagem de um texto?
2.1 A lista de manuscritos.
A Paris, Bibliothèque de l’Arsenal, 982, ff. 45rb-48vb (s. XIV2 ; Toledo?).
B Berlin, Staatsbibliothek, Phillipps 1885, ff. 1-29 (796-811; Verona).
C Sevilla, Biblioteca Capitular y Columbina, 58-1-3, ff. 140r-153v (>1582; Espanha).
D Douai, Bibliothèque Municipale, 842, ff. 22ra-30vb. (>1177; Marchiennes)
E Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Voss. Lat. Q. 131, ff. 13r-14r (Goth. 90-92) (s. XVII1/2; cop. Paris por I. Vossius).
G Madrid, BN 1513 (Toledo, 1210-1220), ff. 24ra-38rb.
H Madrid, Biblioteca de la Real Academia de la Historia 9/4922, Parte I, ff. 12r-24v (1232-1233, Nájera).
K København, Det Arnamagnaeanske Institut, Københavns Universitet, AM 833 4º, Parte II, ff. 135v-145v (1562; Spain)
L Lucas de Tuy, Chronicon mundi
M Madrid, Biblioteca Marqués de Valdecilla, Universidade Complutense, 134, ff. 53ra-59rb (>1250; Toledo).
N Madrid, Biblioteca Nacional de España, 8831, ff. 145v-156v (s. XIex.-XIIinc; Sahagún? Aragão?).
P Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 927, 122v-123r (Goth. 13-19) (1181; Mont Olivet).
R Madrid, Biblioteca de la Real Academia de la Historia, cód. 78, Parte II, ff. 156r-159r; 167r-176v (ca. 992; Nájera/San Millán de la Cogolla).
Ra Rodrigo Ximénez de Rada, Historia Gothica
2.2 Os manuscritos perdidos
Alcobaciensis
*V notas de Joannes Vasaeus (c. 1511-1561): J. Vasaeus, Chronici rerum memorabilium Hispaniae, tomus prior, Salmanticae, 1552, ff. 2r, 4r, 7v-8r, 10r-v, 76r, 81r-v, 84r, 86r, 87r, 88v-90r, 93r-v, 99r, 100r, 105r, 114r, 119v, 120v-121v, 136v.
Soriensis:
*S Notas de Juan Bautista Pérez (1534-1597) : Madrid, Biblioteca Tomás Navarro Tomás em Madrid, no Archivo de la Biblioteca del Instituto de Historia del CSIC. Fondo Fotográfico Sánchez-Albornoz, AEHCaja I-III, ff. 33r-43v=fotografias 45-66, 44r-47v= fotografias 67-72.
*Z Notas de Jerónimo Zurita (1512-1580): København, Det Arnamagnaeanske Institut, Københavns Universitet, AM 833 4º, Parte II, ff. 135v-145v.
2.3 A tradição indirecta.
3. O manuscrito de Verona
3.1 Descrição.
Berlin, Staatsbibliothek, Phillipps 1885 (+Sankt-Petersburg, Rossijskaia Nacional’naja Biblioteka, Lat. Q.v.IV.5+Sankt-Petersburg, Rossijskaia Nacional’naja Biblioteka, Lat. Q.v.9+ Berlin, Staatsbibliothek, Phillipps 1896).
parch.; 214 ff.: 28 ff., quires IV-VII (Lat. Q.v.IV.5) + 22 ff., quires VIII-X (Lat. Q.v.9) + 75 ff., quires XI-XIV, XXI-XXVII, XXXIIII (Phill. 1885) + 89 ff., quires XV-XX, XXVIII-XXXIII; XXXVI (Phill. 1896); ca. 200 x 140; 1 coln.; 23 lin.; text box: 150-160 x 100 | minusc. carol.: 9 hands | Origin: Verona | Date: ca. 846 | Poss.: 1. St. Vicent de Metz (?); 2. Collège Clermont, Paris (<1564): cod. 627 (= Phill. 1896+Lat. Qv.IV.5+Lat. Q.v.9) + cod. 680 (=Phill. 1885); 3. Lat. Q.v.IV.5, Lat. Q.v.9: coll. Dubrovsky (1754-1816); 4. Phill. 1886, 1896: coll. Meermann (up to 1824)+coll. Phillipps (up to 1872)+coll. J. E. A. Fenwick (up to 1887).
3.2 Estructura (Mommsen + Cessi)
Part I (deperdita) Op. I-II (?) ‘fragmentum antiqui geographi’1. Part II: Sankt-Petersburg, Lat. Q.v.IV.5, ff. 1-28. 1. Just. epit. [excerpta] (LLA 309). Part III: Sankt-Petersburg, Lat. Q.v.9, f. 1-22. 2. Eutr. [excerpta] (LLA 538). Part IV: Berlin, Phillipps 1885: ff. 1-29. 3. Isid. Goth. (CPL 1204). Part V: Berlin, Phillipps 1896, ff. 1-38. 4. Jord. Rom. (CPL 912). 5. Jord. Get. [excerpta] (CPL 913). Part VI: Berlin, Phillipps 1885, ff. 37-75. 6. Anon. Vales. (CPL 2256a). | 7. Greg. M., dial. [De morte Theodorici] (CPL 1713).Jord. Get. [excerptum] (CPL 913). 8. Paul. Diac., hist. Long. [excerptum] (CPL 1179). Part VII: Berlin, Phillipps 1896, ff. 39-82. 9. Hier., in Dan. [excerpta] (CPL 588). 10. 1Reg.+2Reg. [excerpta]: ff. 58v-60r. 11. Hier., Chron. [excerpta] (CPG 3494). Part VIII: Berlin, Phillipps 1885, ff. 30-36. 12. Hier., Chron. [excerpta] (CPG 3494). 13. Origo Const. [excerpta] (CPL 2256a). Part IX: Berlin, Phillipps 1896, ff. 83r-89. 14. Isid. or. 5.39 [excerpta] (CPL 1186). 15. Beda, temp. rat. [excerpta] (CPL 2320). 16. Isid. or. 9 [excerpta] (CPL 1186). |
1 Catalogus manuscriptorum codicum collegii Claramontani cit., 235.
3.3 Isidor0, Historiae no Berlin, Phillipps 1885 (B).
1. Isidorus Hispalensis, De laude Spaniae (CPL 1204): ff. 1r-2v.
2. Isidorus Hispalensis, Historiae Gothorum Wandalorum et Sueuorum (CPL 1204).
a. rub de origine gotorum et gestis; inc. Gothorum antiquissimam esse gentem: f. 2v; expl. deo fauente repperitur esse porrectum: f. 21v.
[rub. Capitulatio. Goti de magog iafeth filio orti; inc. cum s<c>itis una prouantur origine: f. 21v; expl. quibus seruire tot gentes et ipsa spania uidet: f. 22v].
b. rub. Incipit vvandalorum. Era quadragentesima quarta; inc. ante biennium inruptionis romane urbis: f. 23r; expl. a Gunderico rege usque ad gelimiri interitum. explicit uandalorum: ff. 26v-27r.
c. rub. Incipit sueuorum. Era quadringentesima quadragensima VI; inc. Sueui principe ermerico: f. 27r; expl. in gotis transfertur quod mansit sex centum LXXVII annis scribitur: f. 29r.
Goth. 1: retro rel. romani B | 5: quod tantam gentem uicerit rel. om. B | 6: romani rel. romanorum B | 7: aeternitate posteriorem rel. om. B | 11: interiit rel. moritur B | 21: patricium rel. om. B | 31: portucale rel. portalem B | 32: reliqui autem sueui qui remanserant in extrema parte galliciae massilae filium nomine masdram sibi regem constituunt regnumque reparatur sueuorum rel. om. B; mox deinde partem unam exercitus duce ceurila ad baeticam prouinciam mittit rel. om. B; post aliquot legati a remismundo masdrae filio rege sueuorum missi ad theudericum rel. om. B | 47: multis casibus fracti atque finiti decessit autem athanagildus toleto rel. om. B | 62: patriciorum rel. prefectorum B | 73: gentem in erbasis montibus obsideret relicta obsidione sueuorum rel. om. B | diruit rel. destruit B | inreuerentes manus in basilicam uincentii martyris ciuitatis rel. om. B | 74: spaniis transfretauit cui ualentinianus iunior occidentis rel. om. B | 78: gloriose martyrio coronatur qui dum arriani rel. om. B | 81: moritur cuius tempore fulgentius ruspensis rel. om. B | 82: trasemundum rel. gunthamundum B; aut priuilegia restitueret prius quam regnaret, ne religionem sacramenti uiolaret praecepit sacerdotes catholicos ab exilio reduci et ecclesias aperiri rel. om. B | 88: qui cum eo erant Reccimundum sequuntur et cum rel. om. B.
3.4 Correctores and cópias.
P Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 927, 122v-123r (Goth. 13-19).
(219 ff.; 270 x 180; Mont Olivet, Verona, 1182).
Goth. 14: armatorum rel. armatis armatorum BP | contemptum] contentu B1 contemptu B2P | 15: in uastationem urbis non mitterentur rel. om. B1 inuiolatos securosque esse sinirent B2 inuiolatos securosque sinirent esse P | 16: refrenata rel. refecta BP | sacrario petri rel. sacrario BP beati petri rel. beati petri apostoli B2P | 17: christianorum concurrunt etiam et pagani atque admixti inter eos, dum rel. om. BP; seruos christi rel. christiani BP | 18: post agmina] paganorum qui B2P | regni anno rel. regni B1 anno regni B2P | 19: regno praeficitur rel. in regno preficitur B2P | ait rel. ut BP. | ceperant] caeparant B1 caeperant B2 ceperant P
|
|
E Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Voss. Lat. Q. 131, ff. 13r-14r (Goth. 90-92).
(14 ff.; 320 x 215; cop. Paris by I. Vossius; s. XVII1/2 ; poss. I. Vossius)
Goth. 90: regni rel. regie B regiae E | 91: roccones rel. romanos roccones BE; spalim pergit rel. om. BE hispalim uenit E2; ibique rel. et BD et ibi E2 | 92: huic eboricus filius in regnum succedit rel. succedit huic eboricus filius in regnum E.
β
π
B
E P
Cf. Mommsen, ‘Anonymi Valesiani‘ cit.; Cipolla, ‘Richerche intorno all’Anonymus Valesianus II’ cit.; Cessi, ‘Di due miscellanee storiche medioevali’ cit.; Pani, La trasmissione dell’Historia Langobardorum cit..
4. Isidoro, Historiae na Hispânia.
4.1 Família γ: os manuscritos.
γ
μ ϰ *Ox Ra σ L D G
M A K *V C *S *Z
| γ: Iberian model δ: Mozarabic model ζ: Alcobaciensis collections (fortasse by Paternus of Tortosa). μ: Codex from Santa Cruz of Coimbra (> 1111; Coimbra). M: Madrid, Complutense, 134 (>1250; Toledo), ff. 53ra-59rb. A: Paris, Bibl. Arsenal, 982 (s. XIV2 ; Toledo?), ff. 45rb-48vb. ϰ: Codex from Alcobaça, Portugal. K: København, AM 833 4º (1562; Spain), ff. 135v-145v. *V: notes by J. Vasaeus (1511-1561). *Ox: lost codex from Burgo de Osma. C: Sevilla 58-1-3, ff. 140r-153v (>1582; Spain). Ra: Ximénez de Rada, Historia Gothica. ε: Asturian model. λ: Leonese copy. L: Lucas of Tuy, Chronicon mundi. σ: Soriensis manuscript. *S: notes by J.-B. Pérez (1534-1597). *Z: notes by J. Zurita (1512-1580). ω: copy by Pelagius of Oviedo (?-1153). D: Douai 842 (Marchiennes, >1177), ff. 22ra-30vb. G: Madrid, BN 1513 (Toledo, 1210-1220), ff. 24ra-38rb. |
4.2 Família γ: a tradição indirecta
Cf. Furtado, ‘Isidore’s Histories in the Mozarabic scholarship
Alb. 14.7: est fratribus interfectus ~ Goth. 30: est fratribus occisus γ (sed interfectus β) | Alb. 14.12: ipse italiam rediit et ibi uitam finibit ~ Goth. 40: regresso italia theuderico et ibidem defuncto γ (tantum regresso italia theoderico β) | Alb. 14.13: narbona interiit ~ Goth. 40: ab exercitu iugulatus narbona in foro MA interiit δ (tantum ab exercitu iugulatus interiit βγ) | Alb. 14.19: primus regali ueste opertus solio resedit ~ Goth. 51: primus etiam inter suos regali ueste opertus solio resedit γ (om. β) | Alb. 14.24 ~ Goth. 60: in iudiciis iustitia et pietate strenuus ac praestantissimus mente benignus δ (om. βγ).
4.3 Família ϱ.
R Madrid, Biblioteca de la Real Academia de la Historia, cód. 78, Parte II (ff. 156-232), ff. 156r-159r; 167r-176v.
(232 ff.; 290 x 200; Nájera/San Millán de la Cogolla; ca. 992).
N Madrid, Biblioteca Nacional de España, 8831, ff. 145v-156v.
(176 ff.; 280 x 200; Sahagún? Aragão?; s. XIex.-XIIinc.).
Goth. 1: ante Gothorum] scitote ϱ; ultimae βγ om. ϱ; getas βγ gestas ϱ | 4: ex quibus illyricum et macedoniam XV ferme annos tenuerunt βγ om. ϱ | 5: sarmatarum βγ saritanorum ϱ; uirtutis βγ uirtutibus ϱ; patriam βγ om. ϱ | 17: concurrunt undique ad uoces canentium de latibulis agmina christianorum βγ om. ϱ | 25: inita βγ om. ϱ | 26: caesorum βγ om. ϱ; post strage] multitudinem occisorum uel cadauerum N in marg. R | 30: et frigdarico βγ om. ϱ | 34: DIIII βγ DVII ϱ; exercitus inruptione euertit βγ om. ϱ | 35: post rege] acceperunt legem catolicam N acceperunt legem catholicam gotis in marg. R | 39: DXLVIIII βγ DXLIIII ϱ; statuam βγ om. ϱ | 41: spaniae interclusis francorum βγ om. ϱ | 55: in uultu gratiam βγ om. ϱ | 58: extincto liuuane βγ om. ϱ | 71: romanae βγ rome ϱ; rheno rel. regno ϱ; constantio βγ constantino ϱ | 73: post interiit] mira opera tua deus in generatione et generatione ϱ | 77: solis Africae uastationibus nauibus aduectus βγ om. ϱ; prouinciarum βγ om. ϱ | 78: DVI βγ DVII ϱ; Gesericum βγ om. ϱ; suscitatus βγ excitatus ϱ.
4.4 Família α (=βϱ).
Goth. 7: superat γ superans βϱ | 9: ferre non possent γ om. βϱ | 15: in uindictam γ om. βϱ | 16: gothus γ om. βϱ | rex γ om. βϱ | sancti γ beati βN om. R | apostolis dei γ apostolis βϱ | 22: relictis hispaniis γ om. βϱ | 27: interierunt γ om. βϱ; ac diminuti γ om. βϱ; post eius obitum hunorum gens proprio se insuper excidio deuastauit γ om. βϱ | 32: finitumque sueuorum regnum γ finitumque suorum β finitum sueborum R finitumque suorum bellum N | 35: rex γ om. βϱ | 38: superatus γ om. βϱ | 43: et ui gladii γ om. βϱ | 44: superioris principis dux γ om. βϱ | 48: liuuani regis γ om. βϱ | 51: opibus ablatis proscripsit et γ om. βϱ; misit γ egit βϱ | 54: copiis γ om. βϱ; in bello γ om. βϱ | 72: discursionibus γ discursibus βϱ | 88: remanserant γ remanserunt βϱ | 90: reuocatis γ uocatis βϱ.
Goth. 15: ut uotum antea darent quod si ingrederentur urbem quicumque Romanorum in locis Christi inuenirentur in uastationem urbis non mitterentur post hoc igitur uotum adgressi urbem omnibus et mors et captiuitas indulta est γ
ut uotum antea darent quod, si ingrederentur urbem, quicumque Romanorum in locis Christi inuenirentur post hoc igitur uotum adgressi urbem omnibus et mors et captiuitas indulta est βϱ
ut uotum antea darent quod, si ingrederentur urbem, quicumque Romanorum in locis Christi inuenirentur inuiolatos securosque esse sinirent post hoc igitur uotum adgressi urbem omnibus et mors et captiuitas indulta est B2P
ut uotum antea darent quod, si ingrederentur urbem, quicumque Romanorum in locis Christi inuenirentur non occiderentur post hoc igitur uotum adgressi urbem omnibus et mors et captiuitas indulta est N
α β ϱ
B E P |
5. Recapitulatio.
With the Historiae: B (capitulatio); R (recapitulatulatio[sic]); MKC (recapitulatio de origine Gothorum); A (prologus); σ (recapitulatio in Gothorum laude); L N (sine tit.).
Without the Historiae:
Z St. Gallen, Stiftsbibliothek, 133, Part III (pp. 299-657), pp. 590-7 (laus Gothorum).
(657 pp.; 150 x 86; St. Gallen; s. VIII ex.- IX in).
Y Sankt-Petersburg, Rossijskaia Nacional’naja Biblioteka, Lat. Q.v.I.20, f. 69r-v (+ Paris, BnF, lat. 14144).
(15 ff. [ff. 24-25+62-74]; Corbie; s. IX).
X Bern, Burgerbibliothek, 83, Part I (ff.Ir-102v), ff. 99v-100v (laus Gothorum).
(154ff; Saint-Rémi de Reims, 882-900).
Libgloss Liber glossarum (only Goth. 66)
---
W El Escorial, Biblioteca del Real Monasterio de San Lorenzo, R.II.18, f. 55r (only Goth. 66) (recapitulatio).
(95 ff.; 285 x 195; Córdova/Toledo, s. IX2).
Goth. 66: gothi de magog iapheth filio orti (nati Y) αεZYXW gothorum antiquissima origo de magog filio iaphet fuit unde et scitarum genus extitit δLibgloss; cum scitis una probantur origine sati αεZYXW nam idem gothi scitica probantur origine sati δLibgloss; occidentis (-es Z) αεZYX septentriones hac ocidentis W septentrionis δLibgloss; circa scitica regna δLibgloss om. αεZYXW; danubium transeunt ϱεZYXW danubium transeuntes B transgressoque danubio δLibgloss; arma sumunt αεZYXW regem sibi ex sua turba legunt δLibgloss; pirineis αγ principes Z | 67. duri αγZ diri YX; uirtus αγYX uirius Z; iugo gothicis triumphis adcederet αγZ om. YX; obices wandalica ipsa crebro opinata barbaries non αγZYX om. ε | 68. actenus αγZY catenis X; carere αγZY arcere X | 69: regnare licuerit BγXY reliquerunt ϱ regna reliquerit Z; sese necessitas belandi αγY necessitas bellandi (-s Y) sese ZY necesitas bellandi esse X; adhibuisse BγY om. ϱ adibuit se Z ad inbuisse X; quo pergit equo ϱγZ quod pergit equo B quo pergit quo Y equo pergit quo X; incedunt γZYX incendunt BRN | 70: princeps αεZYX princeps celesti gratia δ; sceptra αεZYX sceptra eius studiis δ.
6. De laude Spaniae.
With the Historiae:
B (de laude spaniae); [R (de laude Spanie prouincie)].
Without the Historiae: Y (expl. laus Spaniae prouincie); X (in marg: laus hispanie; expl. laus Spaniae prouincie).
U León, Archivo de la Catedral, 22, ff. 30ra-31rb (de laude Ispanie).
(XXXX; Córdoba; s. IX1/3).
pulcherrima BRU pulcerim Y pulcerima X; principium BRYX principum U; getice BRU geti Y gete X; indulgentior natura BRU indulgentia (-am Y) ornatura YX; bacis BR pascis YX uacis U; segete BRU segetes Y segetis X; torreris BRU terris YX; speciosorum BRU species horum Y speciesarum X; etrurie BRX errurie Y esurie U; gens BRU uirtus YX; orbe BR urbe YXU.
7. A circulação do texto.
| ||||||||||||||||||||||||||||
E P Y X
| γ
μ ϰ *Ox Ra σ L D G
M A K *V C *S *Z
|
A colecção Rotense
29 Fevereiro 2024, 18:30 • Rodrigo Furtado
1. Colecção Rotense: Madrid, BRAH, 78, Nájera, s. XIinc. Parte II, ff. 156-232.
Part I |
|
Orosius, Historiae (CPL 571) | f. 1r-155r |
Part II |
|
1. [‘Prophetic’ collection][1] | [ff. 156r-189va] |
Isidore of Seville, Historiae Wandalorum et Sueuorum (CPL 1204) | ff. 156r-158v |
Isidore of Seville, Chronica (CPL 1205) | ff. 159r-167r |
Isidore of Seville, Historia Gothorum (CPL 1204) | ff. 167r-176v |
Apocalypsis Sancti Methodii [excerpta] (ed. Aerts-Kortekaas, 1998) | ff. 177r-177v |
Chronica Adefonsi III – Rotensis (Díaz 519) | ff. 178r-185r |
Tultu sceptru de libro domini nostri Metobii (Díaz 469) | f. 185v |
[Chronica Prophetica]: |
|
Dicta de Ezecielis profete (Díaz 521) | ff. 186r-187r |
Genelogia Sarrazenorum (Díaz 522) | f. 187r |
Storia de Mahometh [pseudopropheta] (Díaz 461) | ff. 187r-188r |
Ratio Sarracenorum de sua ingressione in Spania (Díaz 523) | f. 188v |
De Goti qui remanserint ciuitates Ispaniensis (Díaz 524) | ff. 188v-189ra |
Laterculus of the Muslim governors (ed. Gil, 1985) | f. 189ra-b |
Laterculus of the Emirs of Cordoba (ed. Gil, 1985) | f. 189rb |
<Explanatio> inc. Remanent usque ad diem sancti Martíni; expl. ipse qui uiuit et regnat in secula seculorum amen | ff. 189rb-va |
2. Nomina regum Catholicorum Legionesium (Díaz 568) | f. 189va-b |
3. De laude Pampilone | [ff. 190r-192v] |
Epistola Honorii imperatoris | f. 190r |
De laude Pampilone (Díaz 400) | f. 190r-v |
Ordo numerum regum Pampilonensium (Díaz 615) | f. 191r-v |
Item alia parte regum (Díaz 616) | ff. 191v-192r |
Genera comitum Aragonensium (Díaz 617) | f. 192r-v |
Nomina comitum Paliarensium (Díaz 618) | f. 192v |
Nomina comitum Guasconiensium (Díaz 619) | f. 192v |
Nomina comitum Tolosanensium (Díaz 620) | f. 192v marg. |
4. Catalonian (?) collection of laterculi and lists | [ff. 193ra-194va] |
Annales martyrum (ed. Martín, 2011) | f. 193ra-va |
Nomina sanctorum qui in arcibo Toletano repperta sunt | f. 193va marg. |
inc. Teudoricus ipse construxit ciuitas Niniue primus; expl. qui habebat quinque milia passos et CCLXXXIII | f. 193vb marg. |
Nomina Sebigotorum (Díaz 241) | ff. 193vb-194ra |
De origine Romanorum | f. 194ra-b |
De reges Francorum | f. 194rb-va |
5. Collection around the Genealogia Christi | [ff. 195r-210r] |
inc. Agnoscamus generationes quod processerunt a Noe; expl. usque ad Christum natiuitatem anni VCLXLVIIII | f. 195r |
ps.-Isidorus, De fabrica mundi (CPL 1229b) | f. 195r-v |
Isidorus, De laude Spaniae (CPL 1204) | ff. 195v-196r |
Exquisitio Spaniae (= Chronica Albeldensia) | f. 196r-v |
De septem miracula (= Chronica Albeldensia) | f. 196v |
De proprietatibus gentium (= Chronica Albeldensia) | f. 196v |
De LXXII generationes linguarum | f. 196v |
Item de uitulorum carnibus putridis nascuntur apes, de quibus scarabei, de mulis locuste, de cancris scorpiones. | f. 196v add. |
Images of Babylonia, Nineveh and Toledo, with short texts. | f. 197r-198r |
De laude Hispaniae (Díaz 526) | f. 198r |
Genealogia Christi | ff. 198v-200r; 201v-207v |
De orbe terre | ff. 200v-201r |
Ordo annorum mundi (CPL 1266b) | ff. 208r-209r |
De sexta etate seculi | ff. 207v-208r |
De natiuitate et passione et resurrectione Domini | f. 209r-v |
De fine mundi (ed. Gil, 1971) | ff. 209v-210r |
6. Religious and theological texts (e.g. Díaz 406, 623) | [ff. 210v-230v] |
7. Second Pamplonan collection | [ff. 231r-232v] |
Chronicon Pampilonense (Díaz 698) | f. 231r |
Initium regum Pampilonam=<Additio de regibus Pampilonensibus> (Díaz 830) | f. 231r |
Necrologium episcopale Pampilonense (Díaz 716) | f. 231v |
Versi domna Leodegundia regina (Díaz 592) | f. 232r-v |
1.1 Quando foi copiado?
Bispo Sisebuto de Pampona (882-900)
Ver ff. 186v; 194 v (Lotário: 954-986); 231r (Ramiro de Viguera: 970-981); 231v (Sisebuto: ‘in era millesima XXV’).
1.2 Um conjunto de colecções diversas.
i. A colecção profética (ff. 156r-189va).
ii. As colecções pamplonenses (ff. 190r-192v; 231r-232v).
iii. A colecção de latérculos (ff. 193ra-194va).
iv. A colecção em torno da Genealogia Christi (ff. 195r-210r).
1.3 A colecção profética: à espera da Parúsia.
i. A configuração dos Chronica prophetica: a versão mais antiga da colecção?
ii. A associação das Historiae de Isidoro (CPL 1204) e do Chronicon Adefonsi III (Díaz 519).
iii. Ler o conjunto: uma história universal e as translationes regni.
1.4 As colecções pamplonenses: a afirmação como sucessora de Oviedo.
i. O de laude Pampilone (Díaz 400) e a Epistola Honorii.
ii. As genealogias do Nordeste hispânico (Díaz 615-620): a nobreza regional.
iii. Os textos de Pamplona (Díaz 698, 830).
iv. Os Versi domna Leodegundia regina (Díaz 592).
Rodrigo Furtado
Bibliografia
Carlos Villamarín, H. (2008), ‘À l’ombre de Rome: les villes de Tolède et Pampelune dans le codex de Roda’, Cahiers de civilisation médiévale 51, 129-142
*Carlos Villamarín, H. (2011), ‘El códice de Roda (Madrid, BRAH 78) como compilación de voluntad historiográfica’, Edad Media. Revista de Historia 12, 119-142.
*Furtado, R. (2016), ‘The Chronica Prophetica in MS. Madrid, RAH Aem. 78’, Forme di accesso al sapere in età tardoantica e altomedievale 6, Trieste, 75-100.
*Furtado, R. (2020), ‘Emulating neighbours in Medieval Iberia around 1000: a codex from la Rioja (Madrid, RAH, cód. 78)’, Conflict and collaboration in Medieval Iberia, Cambridge, 61-90.
*Gil Fernández, J. (1971), ‘Textos olvidados del códice de Roda’, Habis 2, 165-178.
*Lacarra, J. M. (1945), ‘Textos navarros del códice de Roda’, Estudios de Edad Media de la corona de Aragón 1, 193-284.
Martín Duque, A., (2003), ‘La realeza navarra de cuño hispano-godo y su ulterior metamorphosis’, Représentations de l’espace et du temps dans l’Espagne médiévale (IXe-XIIIe siècles), Lyon, 225-241.
[1] R. Furtado, “The Chronica Prophetica in MS. Madrid, RAH Aem. 78,” in Forme di accesso al sapere in età tardoantica e altomedievale VI, ed. L. Cristante-V. Veronesi (Trieste: Edizioni Università di Trieste, 2016), 75-100.
Libri Chronicorum (II)
27 Fevereiro 2024, 18:30 • Rodrigo Furtado
1. E Madrid, Biblioteca de la Real Academia de la Historia, Aem. 39 (olim F. 204), Part II (ff. 159-267), San Millán de la Cogolla, 2/2 11th c., ff. 245vb-260ra. (Rub.: ‘Incipit liber cronice’, f. 245vb).
Parte II : Avg. Enchiridion de fide, spe et caritate (ff. 159va-196va; CPL 295); Ps-Avg. Dialogus quaestionum LXV (ff. 196va-214vb; CPL 373a); Eucherius of Lyons, Institutiones (ff. 215ra-245ra; CPL 489); Symphosius, Aenigmata (ff. 260rb-261va; CPL 1518).
Copiado em Suso, San Millán; 2.ª ½ s. XI.
Colecção: Liber cronice (f. 245vb).
I. Short texts of geoethnochronological character (ff. 245vb-247vb; ed. Gil):
1. Rub. ‘Incipit liber cronice. Exquisitio totius mundi’ (ff. 245vb-246ra); inc. ‘Omnis mundus describtus est’ (f. 245vb); expl. ‘gentes CXXIII. Finit’.
Sourc.: Cosmogr. B 1*-7*; ed. Riese | Codd. El Escorial R.II.18, Mozarabic Spain, 7th c., f. 55v; Paris, BnF lat. 4871, ff. 99r-104r | Ind.: Kitāb Hurūšiyūš 1.57-82, 84-116, 10th c., ed. Penelas; CPsI 4.18-28, 12th c., ed. González Muñoz.
2. Rub. ‘item exquisitio Spanie’ (f. 246ra-b); inc. ‘Spania prius ab Ibero amne’; expl. ‘metallorumque copiis ditissima’.
Sourc.: Is. or. 14.4.28; ed. Spevak | Codd.: Madrid, AHN Codices L.987, Toledo, 14th c., ff. 131vb.
3. Nomina Hispanarum sedium (Díaz 318) (f. 246rb-va): rub. ‘Alia’; inc. ‘Habet prouintias VI cum sedibus episcoporum’; expl. ‘Carcassona, Elena, Tolosa’;
Ed. Vázquez de Parga, 1943 | Antigr: Mozarabic Spain; ‘Oreto family’ | Codd. El Escorial, R.II. 18, Mozarabic Spain, 9th c. add., f. 65v; Madrid, AHN Codices L.1007B, Part II, f.70ra-b , San Millán, 933; Madrid, BN Vit. 14/3, 11th c. add., Toledo (?), f. 163v; Madrid, BN 4879, Cordoba, 1050, f. (in Arab.); Madrid, BN Vitr. 14/5, León, 1058, f. 1v; Madrid, AHN Codices L.987, Toledo, 14th c., ff. 131ra, 131vb, 133ra, 146ra | Ind. Cronica del moro Rasis 97.37-52, 10th c., ed. Catalán; al-Bakrī, Kitāb al-Masālik wal-mamālik, 11th c.; CPsI 8.10-33, 12th c., ed. González Muñoz.
4. [Flumina Spanie; f. 246va] Inc. ‘Flumina Spanie IIII’; expl. ‘currit milia CCCIIII’;
Sourc.: Cosmogr. B 20-21; ed. Riese | Codd. El Escorial R.II.18, Mozarabic Spain, 7th c., f. 58v; Paris, BnF lat. 4871, ff. 99r-104r | Ind.: Kitāb Hurūšiyūš 1.57-82, 84-116, 10th c., ed. Penelas.
5. [De septem miracula; f. 246va] Inc. ‘De septem miracula que sunt mundi’; expl. ‘ecclesia sancte Soffie Constantinopoli’;
6. [Item de proprietatibus gentium; f. 246vb] Inc. ‘Item de proprietatibus gentium’; expl. ‘XII comercia Gallorum’;
7. [Item causas celebres; f. 246vb]; Inc. ‘Item causas celebres ex Spania’; expl. ‘hec era precipua temporum Gallorum’;
8. [Littere; ff. 246vb-247ra]; Inc. ‘Littere sunt uocales A E I O U’; expl. ‘pro solis Kalendis. Explicit’;
Sourc. Is. or. 1.4.3-4, 11-12; ed. Lindsay.
9. Ordo annorum mundi (CPL 1266b) (f. 247ra-b]: rub.: ‘incipit ordo annorum mundi brebiter collectim’; inc. ‘ab Adam usque ad dillubium’; expl. ‘usque nunc anni DLXXXIII’;
Ed. Martín, 2014 | Ann. 883 | Antigr.: Family | Codd. El Escorial d.I.1, f. 1r-b; El Escorial d.I.2, f. 4rb.
10. Rub. ‘incipit de sexta etate seculi’ (f. 247rb-va); inc. ‘prima etas ab Adam usque ad dillubium’; expl. ‘que pater in sua posuit potestate’;
Ann. 883 | Sourc. Is. or. 5.38.5 (cf. Aug. ciu. 22.30.124-128; c. Faust. 12.8 ; Trin. 4.7; De diuersis quaetionibus 58.2).
11. Rub. ‘Item exquisitio miliarios cibitatum’ (f. 247va); inc. ‘De Gadis usque ad Cordoba miliarios CC’; expl. ‘finit milia miliorum ĪĪĪCCLXXXI’;
Codd. Madrid, BN Vitr. 14/5, León, 1058, f. 1r.
12. Notitia episcoporum cum sedibus suis + Carmen in laudem Adefonsi (Díaz 515-516) (f. 247va-b): rub.: ‘Item notitia episcoporum cum sedibus suis’; inc. ‘regiamque sedem Ermenegildus tenet’; expl. ‘preditus ibi regno. Amen. Finit’.
II. Ordines (ff. 247vb-256va; ed. Gil):
1. Rub. ‘incipit ordo Romanorum’ (Díaz 514) (ff. 247vb-250va); inc. ‘Romulus regnabit annos XXXVIII’; expl. ‘regnum Gotorum exterminatur. Finit’;
See above A.I.1
2. Rub. ‘item ordo gentis Gotorum’ (Díaz 514) (ff. 250va-252va); inc. ‘Primum in Gotis Anataricus rg. an. XIII’; expl. ‘sed eis ex toto Spaniam auferre non possunt. Finit’;
See above A.I.3
3. Nomina regum catholicorum Legionensium (Díaz 568) (f. 252va in marg.): rub.: ‘<>na regum Catholicorum Legionensium’; inc. ‘<>us filius Veremundi nepus Roderici’; expl. ‘<>nt sub anno XVI m.’.
Ann. 947-948 | Loc. León
See above A.I.4
4. Rub. ‘item ordo Gotorum regum’ (Díaz 514) (ff. 252va-254vb=Alb. 15.1-12, ed. Gil); inc. ‘Primum in Asturias Pelagius’; expl. ‘ad regnum transeat celi. Amen’.
See above A.I.6
5. Continuatio a. 883 (Díaz 517) (ff. 254vb-256va=Alb. 15.13, ed. Gil); inc. ‘hoc supradicto principe regnante’; expl. ‘sed aduc perfectum erit quod Domino placuerit’.
See above A.I.7
III. Chronica Prophetica (ff. 256va-258ra; ed. Gil):
1. Genealogia Sarrazenorum (Díaz 522) (f. 256va-b): rub. ‘item Sarracenorum ita est’; inc. ‘Sarraceni preberse se putant esse ex Sarra’; expl. ‘regnum diruptum erit si Domino placuerit. Finit’.
See above A.II.5
2. Ratio Sarracenorum de sua ingressione in Spania (Díaz 523) (ff. 256vb-257ra): rub. ‘ingressio Sarracenorum in Spania ita est’; inc. ‘sicut iam supra retulimus’; expl. ‘usque in presentem diem’.
See above A.II.1
3. [Laterculus Sarracenorum ducum; f. 257ra-b]: inc. ‘Supradictus quoque Muzza iben Nozehir’; expl. ‘quousque Veni Humeia in Spaniam uenerunt’.
See above A.II.2
4. Rub. ‘item reges ex origine Beni Vmeia qui reganuerunt in Cordoua’ (f. 257rb-va) ; inc. ‘Iuzp rg. ann. XX’; expl. ‘in era que nunc discurrit DCCCCXXI’.
See above A.II.3
5. Dicta Ezecielis profete (Díaz 521) (f. 257va-b): inc. ‘quod autem Sarraceni terram Gotorum’; expl. ‘reddet tibi uicem Gog qualem tu fecisti’.
See above A.II.7
6. Rub.: ‘explanatio uius a nobis edita’ (Díaz 521) (ff. 257vb-258ra); inc. ‘Gog quidem gens Gotorum est’; expl. ‘semper concrescat ecclesia. Amen’.
See above A.II.6+8
IV. Notitiae (ff. 258ra-260ra; ed. Martín, 2013):
1. Notitia apostolorum ubi requiescunt (Díaz 571) (f. 258rb-va): rub. ‘Incipit notitia apostolorum ubi requiescunt’; inc. ‘Petrus et Paulus in Roma passi sunt’; expl. ‘Mathias requiescit in Iudea’.
Ann.: 2/2 11th c.?; Antigr.: Gallic influence (Guerreiro, 1990).
2. Notitia martyrum (Díaz 572) (ff. 258va-260ra): rub. ‘item notitia martirum’; inc. ‘Iulianus passus est in Anciocia’; expl. ‘cui <est> honor et gloria in secula seculorum. Amen’.
Ann.: 2/2 11th c.; Antigr.: Passionary; Gallic influence (Guerreiro, 1990).
*
2. P Madrid, Biblioteca Nacional 1358, San Juan Bautista de Corias, 1162-1178, ff. 8vb-27vb (rub.: ‘Liber chronica seu fabularium’, f. 8vb; expl. ‘Finit liber cronica’, f. 27vb).
Annales Castellani Recentiores (ff. 1va-4vb; Díaz 904+925); Chronica Adefonsi III ad Sebastianum (ff. 29rb-35ra; Díaz 520); Sampir. Chronica (ff. 35ra-49rb; Díaz 889); Pelag. Ovet. Chronica (ff. 49rb-55ra; Díaz 900); Concilius Legionense a. 1012 (ff. 56ra-60vb; Díaz 709); Chronicon Iriense (ff. 61ra-69vb; Díaz 898).
- Versão breve do Liber chronicorum de Pelágio de Oviedo (1098-1130; 1142-1143).
- San Juan Bautista de Corias; abaciado de Pedro Peláez (1162-1195).
- Levado para Santiago de Compostela onde o copista Pedro Marco (cf. f. 74r), que morreu em 1178, copiou um falso privilégio de Ramiro I a Compostela (ff. 70r-74r).
- Liber chronica seu fabularium (8vb)
I. Geochronological texts (ff. 8vb-10ra; ed. Gil)
1. Ordo annorum mundi (CPL 1266b) (ff. 8vb-9rb]: inc.: ‘ab Adam usque ad diluuium’; expl. ‘usque nunc anni DLXXXIII’;
See above, E.I.9.
2. [De sexta etate seculi; f. 9rb-va] inc. ‘prima etas ab Adam usque ad diluuium’; expl. ‘que pater posuit in sua potestate’;
See above, E.I.10.
3. Rub. ‘item exquisidio tocius mundi’ (ff. 9vb-10ra); inc. ‘Omnis mundus descriptus est’; expl. ‘gentes CXXIII’.
See above, E.I.1.
II. Ordines (ff. 10ra-25ra; ed. Gil).
1. Rub. ‘incipit ordo Romanorum’ (Díaz 514) (ff. 10ra-14vb); inc. ‘Romulus regnauit annos XXXII’; expl. ‘regnum Gotorum exterminatur era DCCC’;
See above A.I.1
2. Rub. ‘item ordo gentis Gothorum’ (Díaz 514) (ff. 14vb-18rb); inc. ‘Primum in Gotis Attanicus reg. an. II’; expl. ‘sed eis ex toto auferre non possunt. Finit’;
See above A.I.3
3. Rub. ‘item ordo Gotorum regum’ (Díaz 514) (ff. 18rb-22ra); inc. ‘Primum in Asturias Pelagius’; expl. ‘ad regnum transeat celi’.
See above A.I.6
4. Notitia episcoporum cum sedibus suis + Carmen in laudem Adefonsi (Díaz 515-516) (f. 22ra-va): rub.: ‘Item notitia episcoporum cum sedibus suis. Regiamque’; inc. ‘sedem Ermenegildus tenet’; expl. ‘preditus ibi regno. Amen’.
See above E.I.12
5. Continuatio a. 883 (Díaz 517) (ff. 22va-25ra); inc. ‘hoc supradicto principe’; expl. ‘sed adhuc perfectum est quod Domino placuerit’.
Ann. 882 (ad ‘ei adhuc non consentit’, f. 24rb; Alb. 15.13.1-57, ed. Gil)-883 (ad fin.; Alb. 15.13.57-85, ed. Gil)
See above A.I.7
6. [Exquisitio miliarios cibitatum; f. 25ra-va]: inc. ‘De Gadis usque ad Cordoua miliarios CC’; expl. ‘finit milia miliario ĪĪĪCCLXXXI’;
See above E.I.11
III. Chronica Prophetica (ff. 25va-27vb; ed. Gil):
1. Genealogia Sarrazenorum (Díaz 522) (ff. 25va-26ra): rub. ‘item Sarracenorum’; inc. ‘Sarraceni peruersi reputant esse ex Sarra’; expl. ‘diruptum erit si Domino placuerit’.
See above A.II.5
2. [Ratio Sarracenorum de sua ingressione in Spania; Díaz 523; f. 26ra-b] inc. ‘Ingressio Sarracenorum in Spania ita fuit’; expl. ‘usque in presentem diem’.
See above A.II.1
3. [Laterculus Sarracenorum ducum; f. 26rb-26va] inc. ‘Supradictus quoque Muza iben Nuzeir’; expl. ‘quousque Beni Umeia in Spaniam uenerunt’.
See above A.II.2
4. [Reges ex origine Beni Vmeia qui reganuerunt in Cordoua; ff. 26va-27ra] inc. ‘item reges ex origine Beni Umeia qui regnauerunt in Cordoua’; expl. ‘in era que nunc discurrit DCCCCXXI’.
See above A.II.3
5. Dicta Ezecielis profete (Díaz 521) (f. 27ra-b): inc. ‘quod autem Sarraceni terram Gotorum’; expl. ‘reddet tibi uicem Gog qualem tu fecisti ei’.
See above A.II.7
6. Rub.: ‘explanatio huius a nobis edita’ (Díaz 521) (ff. 27rb-27vb); inc. ‘Gog quidem gens Gotorum est’; expl. ‘ingressi sunt inimici. Finit liber cronica’.
See above A.II.6+8
Gil, 2018: 236.
Rodrigo Furtado
Bibliografia:
*Bautista, F. (2015). ‘Dos notas sobre el ciclo historiográfico de Alfonso III’, Territorio, sociedad y poder 10: 5-16.
*Fernández Florez J. A., Herrero de la Fuente, M. (2002), ‘El códice albeldense (o vigiliano) de la Biblioteca del Real Monasterio de El Escorial, Ms. D.I.2’, Los manuscritos visigóticos: estudio paleográfico y codicológico. I. Códices La Riojanos datados, Logroño, 117-174.
*Furtado, R. (2011), ‘¿Dónde fue escrito el Ordo gentis Gothorum?’, Voces 22, 39-65.
*Furtado, R. (2017), ‘Reassessing Spanish chronicle writing before 900: the tradition of compilation in Oviedo at the end of the ninth century’, The Medieval Chronicle 11, Leiden, 171-194.
Guerreiro, R. (1990), ‘Un vrai ou faux passionaire dans le manuscript 39 de la Real Academia de la Historia de Madrid’, Revue Mabillon 62, 37-56.
Rodríguez Díaz, E. E. (1998). ‘Producción libraria en la Asturias medieval: el ms. 1358 de la Biblioteca Nacional de Madrid.’ Boletín del Real Instituto de Estudios Asturianos 152, 21-50.
Libri Chronicorum (I)
22 Fevereiro 2024, 18:30 • Rodrigo Furtado
I. Chronica Albeldensia (Díaz 514, 521-523): uma colecção ovetense.
1. O que são os Chronica Albeldensia? A estrutura: as edições de Gil (1985; 2018).
2. Os 20 textos:
I. Exquisitio totius mundi
II. Exquisitio Spanie
III. Nomina Hispanarum sedium
IV. Flumina Spanie
V. De septem miracula
VI. De proprietatibus gentium
VII. Causas celebres
VIII. Littere
IX. Ordo annorum mundi ad an. 883
X. De sexta etate seculi ad an. 883
XI. Exquisitio miliarios cibitatum
XII. Notitia episcoporum cum sedibus suis + Carmen in laudem Adefonsi
XIII. Ordo Romanorum
XIV. Ordo gentis Gotorum
XVa. Nomina regum Catholicorum Legionensium ad Ranemirum II (a. 947-8) (in marg.)
XV. Ordo Gotorum regum+ Continuatio ad. an. 883
XVI. Genealogia Sarrazenorum ad Mahomat I (852-886)
XVII. Ratio Sarracenorum + Laterculus Sarracenorum ducum
XVIII. Reges de origine Veni Vmeia ad an. 883 + Dicta Ezecielis profete
XIX. Explanatio (a. 883)
XX. Initium regni Pampilonensis.
3. O tempo: o ano 883 (IX, X, XV, XVIII, XIX).
4. O espaço: o ambiente neogótico de Afonso III (Alb. 18.6-7; 19.1, 1a, 4).
II. Escorial d.I.2, San Martín de Albelda, 974-976, ff. 238va-242vb.
1. O Códice:
1.1 Collectio Canonum Ecclesiae Hispanae (ff. 20ra-238rb; 249r-341r; Ed. Martínez Díaz); Hier. uir ill. (f. 341r-v; CPL 616); Gen., uir. ill. (ff. 341v-342r; CPL 957); Is. uir. ill. (f. 342r-v; CPL 1206; Díaz 114); Ild. uir. ill. (ff. 342v-343r; CPL 1252; Díaz 220); Felix Tolet. Vita Iuliani (f. 343r; Díaz 309); Vita Salui abbatis (f. 343r; Díaz 598); Ordo de celebrando concilio (ff. 343v-349v; Díaz 138); Bened. Nurs. Reg. (excerpta) (ff. 350r-352v; CPL 1852); excerpta diuersa (ff. 352v-357v); Liber iudicum (ff. 358v-428r; Díaz 252).
1.2 Dois monges: Vigila e Sarracina, com a ajuda de um Garcia.
1.3 f. 19v, Maurelli abatis librum. Maurelo, abade de San Millán (971-979), no reinado de García Sánchez II de Pamplona (970-994)
1.4 Copiado entre 974-976.
2. A estrutura:
I. Ordines (ff. 238va-242rb; ed. Gil).
1. Rub. ‘incipit ordo Romanorum regum’ (Díaz 514) (ff. 238va-239va); inc. ‘In Roma regnauit prior Romulus annorum XXXVIII’; expl. ‘Rudericus rg. ans. III’.
Sourc.: Is. chron.; ed. Martín | Antigr.: Spain; family Ф (‘intermediate recension’).
2. Rub. ‘item de Romulo et Remo’ (f. 238va in marg.); inc. ‘Numitor Proce superioris regis’; expl. ‘Romam condidit et regnauit’.
Sourc.: Eus./Hier. chron. p. 84b; ed. Helm.
3. Rub. ‘item ordo gentis Gotorum’ (Díaz 514) (ff. 239vb-240rb); inc. ‘Primum in Gotis Anataricus rg. ans. XIII’; expl. ‘eos expelli crudeliter iubeat. Amen’.
Sourc.: Is. Goth.; ed. Cristóbal Alonso | Antigr.: Mozarabic Spain; family δ (‘mixed family’) | Codd.: Città del Vaticano, BAV, Reg. Lat. 667, France, 16th c., ff. 2r-9r (copied from a codex of 1127, from Saint Gilles-du-Gard) | Ind. Gotifred., Pantheon, 27.2 (ca. 1185); ed. Pertz.
4. Nomina regum catholicorum Legionensium (Díaz 568) (f. 240va): rub.: ‘item nomina regum Catholicorum Legionensium’; inc. ‘Pelagius filius Veremundi nepus Ruderici’; expl. ‘deinde filius Sancionis Ranemirus’ (=Ramiro III).
Ann. 966-976 | Antigr.: León | Codd. Madrid, RAH 78, Nájera, 11th c. in.; ff. 189va-189vb (ad Ranemirum III); Madrid, BN Vitr. 14/5, León, 1058,f. 149r (ad Ordonium III) | Ind. Chron. Compostellanum, post 1035 (ad Veremundum III), ed. Falque; Annales Portucalenses Veteres, 1079-1169 (ad Alfonsum II); ed. David.
5. Rub.: ‘item nomina Pampilonensium regum’ (f. 240va); ‘Sancio rex filius Garseanis’; expl. ‘Sancio’ (=Sancho Garces II).
Ann. 970-976 | Loc.: Albelda
6. Rub. ‘item ordo Gotorum Obetensium regum’ (Díaz 514) (f. 240vb-241va. Alb. 15.1-12, ed. Gil); inc. ‘Primum in Asturias Pelagius’; expl. ‘ad regnum transeat zeli’.
Ann. 881 | Sourc.: ‘lost Asturian chronicle’? (Sánchez Albornoz; Prelog; Gil) | Antigr.: Oviedo.
7. Continuatio a. 883 (Díaz 517) (ff. 241va-242rb=Alb. 15.13, ed. Gil); inc. ‘hoc supradicto principe regnante’; expl. ‘sed aduc perfectum erit quod Domino placuerit’.
Ann. 882 (ad ‘ei aduc non consentit’, f. 242ra; Alb. 15.13.1-57, ed. Gil)-883 (ad fin.; Alb. 15.13.57-85, ed. Gil) | Antigr.: Oviedo
II. Chronica Prophetica (f. 242rb-242vb; ed. Gil):
1. Ratio Sarracenorum de sua ingressione in Spania (Díaz 523) (f. 242rb): rub. ‘ingressio Sarrazenorum in Spania ita est’; inc. ‘sicut iam supra retulimus’; expl. ‘usque in presentem diem’.
Ann. 883 | Antigr.: Mozarabic Spain
2. [Laterculus Sarracenorum ducum; f. 242rb]: inc. ‘supradictus quoque Muza iben Muzeir’; expl. ‘quousque Veni Humeia in Spaniam uenirent’.
Antigr.: Mozarabic Spain
3. Rub. ‘item hi sunt qui regnauerunt in Cordoba reges de origine Veni Vmeia’ (f. 242rb-va) ; inc. ‘Iuzef rg. ans. XI’; expl. ‘in era que nunc discurrit DCCCCXXI’.
Ann. 883 | Antigr.: Mozarabic Spain
4. f. 242va in marg. ‘quod Sarrazeni Spaniam intrauerunt usque in presentem era TXIIII fiunt CCLXII et de Mahomat nequissima profeta usque in presentem eram TXIIII fiunt anni CCCLXIII’
Ann. 976 | Loc. Albelda
5. Genealogia Sarrazenorum (Díaz 522) (f. 242va): rub. ‘item exordium Sarrazenorum sicut illi existimantur’; inc. ‘Sarrazeni peruersi se putant esse ex Sarra’; expl. ‘possidendum perpetuum concedat. Amen’.
Ann. 883 (ad ‘Abderrahaman g. Mahomat; f. 242va; Alb. 16.1-42; ed. Gil); 976 (ad fin.; Alb. 16.43) | Antigr.: Mozarabic Spain
6. Rub.: ‘Item explanatio gentis Gotorum’ (Díaz 521) (f. 242va-b=Alb. 19.1.1-9; ed. Gil); inc. ‘Gog quidem gens Gotorum est’; expl. ‘a Magog nominata sunt’.
Ann. 883 | Loc. Oviedo
7. Dicta Ezecielis profete (Díaz 521) (f. 242vb=Alb. 18.8.1-7; ed. Gil): inc. ‘item quod Sarrazeni terram Gotorum’; expl. ‘faciesque serbos tributarios’.
Sourc.: ‘libro Panticino’ (> ps.-Meth. Pataricino, Apoc.; Gómez Moreno) | Antigr.: Mozarabic Spain
8. [Explanatio; f. 242vb=Alb. 19.1.11-19.2); inc. ‘iam hec completum esse’; expl. ‘semper crescat Catholicorum ecclesia. Amen’.
Ann. 883 | Loc. Oviedo
III. Additio Pampilonensis (f. 242vb; ed. Gil):
1. Initium regnum Pampilonam (Díaz 830): inc. ‘in era DCCCCXLIIIi surrexit in Pampilona’; expl. ‘discurrente presenti era TXIIII’.
Ann. 976 | Loc.: Albelda | Codd.: Madrid, RAH 78, Nájera, 11th c. in., ff. 231r.
3. Cartografar a viagem da colecção – do sul até La Rioja.
PARA A PRÓXIMA AULA:
A (Albelda; 976) | E (San Millán; 2/2 11th c.) | P (Corias; 1162-1178) |
| Liber cronice | Liber cronica seu fabularium |
[Short texts] | ||
| Exquisitio totius mundi |
|
| Exquisitio Spanie |
|
| Nomina Hispanarum sedium |
|
| Flumina Spanie |
|
| De septem miracula |
|
| De proprietatibus gentium |
|
| Causas celebres |
|
| Littere |
|
| Ordo annorum mundi ad an. 883 | Ordo annorum mundi ad an. 883 |
| De sexta etate seculi ad an. 883 | De sexta etate seculi ad an. 883 |
| Exquisitio miliarios cibitatum | Exquisitio totius mundi |
| Notitia episcoporum cum sedibus suis + Carmen in laudem Adefonsi |
|
[Ordines] | ||
Ordo Romanorum regum | Ordo Romanorum | Ordo Romanorum |
De Romulo et Remo (in marg.) |
|
|
Ordo gentis Gotorum | Ordo gentis Gotorum | Ordo gentis Gotorum |
Nomina regum Catholicorum Legionensium ad Ranemirum III (966 ad 976) | Nomina regum Catholicorum Legionensium ad Ranemirum II (a. 947-8) (in marg.) |
|
Nomina Pampilonensium regum |
|
|
Ordo Gotorum Obetensium regum | Ordo Gotorum regum | Ordo Gotorum regum |
|
| Notitia episcoporum cum sedibus suis + Carmen in laudem Adefonsi |
Continuatio ad. an. 883 | Continuatio ad. an. 883 | Continuatio ad. an. 883 |
|
| Exquisitio miliarios cibitatum |
[Chronica Prophetica] | ||
Ratio Sarracenorum | Genealogia Sarrazenorum ad Mahomat I (852-886) | Genealogia Sarrazenorum ad Mahomat I (852-886) |
Laterculus Sarracenorum ducum | Ratio Sarracenorum | Ratio Sarracenorum |
Reges de origine Veni Vmeia ad an. 883 | Laterculus Sarracenorum ducum | Laterculus Sarracenorum ducum |
‘quod Sarrazeni Spaniam intrauerunt…’ (a. 976) (in marg.) |
|
|
Genealogia Sarrazenorum ad an. 883 | Reges de origine Veni Vmeia ad an. 883 | Reges de origine Veni Vmeia ad an. 883 |
Explanatio gentis Gotorum ad ‘nominata sunt’ |
|
|
Dicta Ezecielis profete | Dicta Ezecielis profete | Dicta Ezecielis profete |
Explanatio gentis Gotorum ad ‘Catholicorum ecclesia. Amen’ (a. 883) | Explanatio (a. 883) | Explanatio (a. 883) |
|
| Finit liber cronica |
[Other texts] | ||
Initium regnum Pampilonam | Notitia apostolorum |
|
| Notitia martyrum (2/2 11th c.) |
|
Rodrigo Furtado
Bibliografia:
Carlos Villamarín, H. (2008), ‘À l’ombre de Rome: les villes de Tolède et Pampelune dans le codex de Roda’, Cahiers de civilisation médiévale 51, 129-142
*Carlos Villamarín, H. (2011), ‘El códice de Roda (Madrid, BRAH 78) como compilación de voluntad historiográfica’, Edad Media. Revista de Historia 12, 119-142.
*Furtado, R. (2016), ‘The Chronica Prophetica in MS. Madrid, RAH Aem. 78’, Forme di accesso al sapere in età tardoantica e altomedievale 6, Trieste, 75-100.
*Furtado, R. (2020), ‘Emulating neighbours in Medieval Iberia around 1000: a codex from la Rioja (Madrid, RAH, cód. 78)’, Conflict and collaboration in Medieval Iberia, Cambridge, 61-90.
*Gil Fernández, J. (1971), ‘Textos olvidados del códice de Roda’, Habis 2, 165-178.
*Lacarra, J. M. (1945), ‘Textos navarros del códice de Roda’, Estudios de Edad Media de la corona de Aragón 1, 193-284.
Martín Duque, A., (2003), ‘La realeza navarra de cuño hispano-godo y su ulterior metamorphosis’, Représentations de l’espace et du temps dans l’Espagne médiévale (IXe-XIIIe siècles), Lyon, 225-241.
Crítica textual: noções básicas.
20 Fevereiro 2024, 18:30 • Rodrigo Furtado
Crítica textual: noções básicas.