Sumários
O Futuro da Filologia
26 Outubro 2021, 17:00 • Rodrigo Furtado
1. Para que serve estudar Filologia/Estudos Literários?
1.1 ‘Philology is, or should be, the discipline of making sense of texts’ (Pollock 2009).
1.2 ‘Philology is a component of textual criticism and editing, the writing of commentaries, stylistic and metrical studies, as well as those modes of interpretation and literary history wherein the notions of “afection”, “respect”, or “close proximity” to the text are maintained. At the same time, it drwas from history, archaeology, palaeography, epigraphy, historical linguistics, anthropology, the study of religion, and critical theory, for all of those potentially aid in the quest for facts and truthsabout literary texts’ (Thomas, 1990).
1.3 ‘Philology is a budget-busting nightmare, a labor intensive, preindustrial, artisanal craft that stands in the starkest contrast to the Fordist method and mass-marketing of most of the human sciences’ (Pollock 2009).
1.4 ‘Philology never developed into a discrete conceptually coherent, and institutionally unified field of knowledge, but has remained a vague congeries of method’ (Pollock 2009).
1.5 ‘In a climate of resistance to canons and hierarchies, of postcolonialism (etc.) shifts of emphasis from centre to periphery, of postmodern suspicion of authorities and values, principled attachment to the classics (any classics) can only seem anomalous’ (Silk 2013).
1.6 Here we find ourselves in potential conflict with recent, chiefly deconstructionist, critical theory, whose goal is “to dominate rather than to interpret literature”. Or in the words of one more sympathetic to deconstruction: “the reader or critic shifts from the role of consumer to that of producer.” But these are boundaries which for philology are uncrossable. The attempt to cross them is not a matter of devilishness and potency (as the deconstructive critic might see it, but a conceptual impossibility and a grotesquery’ (Thomas 1990).
1.7 ‘Deconstruction is something other than philology, in that it denies prima facie that there is any truth about language, that things can be "known" about literary texts, so in a sense deflects even the attempt that is at the heart of philology’ (Thomas 1990).
2. A proposta de Pollock:
2.1 Textual-meaning: ‘The lies and truths of texts must remain a prime object of any future philology’.
2.2 Contextual-meaning: ‘Philology is always necessar but never sufficient. One part of its insufficiency can only be satisfied attending to contextual meaning.
2.3 Philologist’s (social?) meaning: ‘Texts do not exist only to be understood historically; they exist to become valid for us—not in the sense of “authoritative,” but of “useful”—by being interpreted. Discovering the meaning of such texts by understanding and interpreting them and discovering how to apply them in a particular legal or spiritual instance, or even thinking about a work of art in relation to one’s own life, are not separate actions but a single process. And the principle here holds for all interpretation; applicatio is not optional but integral to understanding.
2.4 Said’s most important contribution may lie not so much in having taught us to read literature politically—after all, imperialism-and-literature was well-ploughed terrain long before he arrived on the scene— but, instead,to read politics philologically,by demonstrating how the text of a political problem has been historically transmitted, reconstructed, received, or falsified.
3. Problemas:
3.1 Filologia e interdisciplinaridade;
3.2 Saberes inúteis?
3.3 Onde está a ciência?
Leituras:
* Richard F. Thomas, ‘Past and future in Classical Philology’ (1990).
* Sheldon Pollock, ‘Future philology? The fate of a soft science in a hard world’ (2009).
* Michael Silk, ‘Literary theory and the classics’ (2013).
4. Contextos ibéricos.
19 Outubro 2021, 17:00 • Rodrigo Furtado
Manuscritos
A: Lisboa, AN/TT, CRSA-MSC, liv. 99, Parte I, 4/4 XIIth c., Santa Cruz de Coimbra, ff. 2r-3v.
C: Lisboa, AN-TT, CRSA-MSCC, liv. 99, Parte II, ¾ 14th c., Coimbra, ff. 10v–12v.
D: Porto, Biblioteca Pública Municipal 23, 1138, Santa Cruz of Coimbra, f. 330va
E: Lisboa, AN-TT, CSL, liv. 1, Parte I, 1262, Lamego, f. 1r.
F: Madrid, Biblioteca Histórica Marqués de Valdecilla, Universidad Complutense 134, post 1243, Toledo, ff. 2ra-va
H: Lisboa, Biblioteca Nacional, MS Alc. 116, antes de 1632, Alcobaça, ff. 311r–319v.
A (Noa I) |
C (Noa II) |
D (Porto) |
E (Lamego) |
F (Madrid) |
H (Brandão) |
1.In era MªXXªVª accepit Almanzur Colimbriam IIIIº kalendas iulii. |
1.Era MXXªVª cepe [it sup. lin.] Almancor Ibennamer Colimbriam. |
1.In era TªXXªVª Almanzor accepit Colimbriam IIIIº kalendas iulii. |
om. |
1.In era CCC [T sup. lin.] XXªV Almançor accepit Colimbriam IIIIº kalendas iulii. |
1. Era 1026, 3º calendas julii Almanzor Benamet cepit Colimbriam, |
om. |
1a. Sicut quidam dicunt fuit derelicta annis VII. Postea, ceperunt edificare illam Ismahelite et habitauerunt in illam annis LXXª. |
om. |
om. |
om. |
1a. et sicut a multis senibus audiuimus deserta fuit 7 annis. Postea, reedificauerunt eam Hismaelite et tenuerunt eam. |
om. |
1b. El Rey dom Alfonso o primeyro, filho do conde dom Anrique & da reyna dona Tareyia, por que en Espanha non podia achar casamento que non fossem tanto sas parentas chegadas que non podia casar com elas sem despensaçon do papa, ove a casar com dona Mafalda, filha do conde dom Manrrique de Lara e Senhor de Mulina, irmao do conde don Nuno, o que livrou os filhos dalgo do peito en Burgos. |
om. |
om. |
om. |
om. |
om. |
1c. Deinde cepit illam rex donus Fernandus VIII kalendas augusti, Era MªCiIIª. |
om. |
om. |
om. |
om. |
2. In era MªXXªVIIIª accepit Almanzur Montem Maiorem. |
2a. Era MªXXXIII sepe Almancor castellum Aquilar quod est in ripa de Sausa prouincia Portucalen[si]. |
2. In era MXXXVIII Almanzor cepit Montem Maiorem. |
2. Rex Almanzor cepit Montem Maiorem era MªXXtiIXª. |
2. Era CCC [T sup. lin.] XXXªVIIIª Almançor accepit Montem Maiorem. |
2. Era 1028, 4º nonas decembris, Almanzor cepit Montem Maiorem |
om. |
2. Era MªXXXVIII, cepit Almancor Montem Maiorem IIIIº nonas dezembris. |
om. |
om. |
om. |
2a. Era 1033, Almanzor cepit castellum de Aguilar quod est in ripa Sause in Portugalensi prouincia. |
om. |
om. |
om. |
om. |
om. |
2b. Era 1046, 2º nonas octobris, occisus fuit comes Menendus. |
om. |
om. |
om. |
om. |
om. |
2c. Era 1054, 8º idus septembris, veniunt Lormanes ad castellum Vermudii quod est in prouincia Bracharensi. Comes tunc ibi erat Aluitus Nuniz. |
om. |
om. |
om. |
om. |
om. |
2d. Era 1056 obiit rex D. Adefonsus Viseo. Et in ipso anno obiit magnus comes Nunus Aluitis. |
om. |
2e. Era MªLXXªIª, IIIº kalendas Julii osculatus est sol et contremuit terra. |
om. |
om. |
om. |
om. |
om. |
2f. Era MªLXXªIIª cepit Gonsaluus Trastimiriz Montem Maiorem ideo novembris. |
om. |
om. |
om. |
2f. Era 1072, 2 idus novembris, Gundisaluus Transtamiriz cepit Montem Maiorem et reddidit eum Christianis. |
om. |
2g. Era MªLXXªIIª occisus fuit comes Menendus in ripa Guetanie, VIIIIª kalendas ianuarias. |
om. |
om. |
om. |
om. |
om. |
2h. Era MªLXXªVIª occisus fuit Gonsaluus Trastamiris in Auenoso kalendas Septembris. |
om. |
om. |
om. |
2h. Era 1076 calendis septembris Gundisaluus Transtamiriz occisus est in Auenoso. |
om. |
2i. Era MªLXXXªIIIª, kalendas aprilis, fecit rex domnus Vermudus arrancada super Mauros precepitque ibi regem illorum, Cimeia nomine, in uilla Cesari, território casteli sancte Marie, prouincia Portugalensi. |
om. |
om. |
om. |
2i. Era 1083, 10 kalendas aprilis, rex domnus Vermudo habuit uictoriam de Mauris. Pugnavit cum eis et cepit ibi regem eorum Cemia, in uilla Cesari , in territorio casteli s. Marie. |
om. |
2j. Era MªLXªVª, mortuus est rex Vermudo. |
om. |
om. |
om. |
2j. Era 1085, obiit ipse rex Vermudus. |
3. In era MªLXLªVª, fuit presa ciuitas Lamecos IIIº kalendas decembris in die sancti Saturnini per manus Fernandi regis. |
3a. Era MªLXªVª, rex Fernandus accepit Viseo, VIII kalendas augusti. |
3. Era MªLXLªVª rex Fredenandus accepit Lamecum IIIº kalendas decembris in die sancti Saturnini mane in sabbato. |
3. Ciuitas Lamecensis capta fuit per manus Fernandi regis in die sancti Saturnini era MªLXLªVª. |
3. Era CCC [T sup. lin.] LXLªVª rex Fernandus accepit Lamecum IIIº kalendas decembris in die sancti Saturnini mane in sabbato. |
3. Era 1095 rex D. Fernandus cum coniuge sua regina D. Sancia cepit Lamecum, 3º calendas decembris, in festiuitate sancti Saturnini, lus[ce]centi die sabbathi. |
3a. In era MªLXLªVIª, presa fuit ciuitas Viseu, VIIIto kalendas augusti, in die sancti Cucufati, per manus Fernandi regis. |
3. Era MªLXªVª rex Fernandus accepit [t sup. lin.] Lamecum IIIIº kalendas decembris, in die sancti Martini, in sabbato. |
om. |
3a. Ciuitas Visensis capta fuit in die sancti Cucufati a supradicto rege, era MªLXLªVIª. |
om. |
3a. Era 1096, 4º calendas augusti, in die sancti Cucufatis, rex D. Fernandus cepit ciuitatem Viseum, postea Geisam et S. Martinum de Mauris et Travancam et Penalviam atque cetera castella Christianarum vicinitatum per annos 8. |
4. In era MªCªIIª, presa fuit ciuitas Colimbria, VIIIIem kalendas augusti, die feria VIª, per manus Fernandi regis. |
4. Era MªCªII, accepit Christo Fernandus Colimbriam, VIIIº kalendas augusti, feria VIª, vigilia sancti Christofori. |
4. Era MCIIª, VIº idus iulii, accepit Fredenandus rex Colimbriam. |
4. Colimbria capta fuit ab eodem rege, IXº kalendas augusti, era MªCªIIª. |
4. Era CCC [T sup. lin.] CªIIª, VIº idus iulii, accepit Fernandus rex Colimbriam. |
4. Era 1102, 8 calendas augusti, feria 6ª, in vespera s. Chrestofori, rex D. Fernandus cepit Colimbriam. |
3. Os herdeiros de Wilamowitz e a ecdótica.
12 Outubro 2021, 17:00 • Rodrigo Furtado
1. Que texto?
1.1 A transmissão do texto?
i) Exterior;
ii) Interior;
a. O papel da cópia: impressa; manuscrita;
b. Correcções, adições; erros;
c. Testemunhos;
d. Lições; variantes; erros.
e. O método de Karl Lachmann (1793-1851) e a filologia lachmaniana.
2. Editar:
2.1 A colação.
2.2 A identificação de variantes.
2.3 O agrupamento de variantes: as famílias de manuscritos.
2.4 Relação com a paleografia, codicologia, papirologia, história do livro e das bibliotecas, história da cultura.
2.5 O stemma.
3. Problemas:
3.1 É possível recuperar um original?
3.2 O que é uma cópia?
3.3 O que é um autor?
Rodrigo Furtado
Bibliografia Sumária
Paolo Chiesa, Elementi di critica testuale, 11-33 (2002).
Paolo Chiesa, Venticinque lezioni di filologia mediolatina, 220-36 (2016).
L. D. Reynolds, ‘Livy’ (1983).
Wilamowitz vs Nietzsche: um debate sobre as Humanidades e os Estudos Clássicos
28 Setembro 2021, 17:00 • Rodrigo Furtado
1. Problemas da Filologia Clássica:
1.1 O afastamento:
i) Tempo;
ii) Texto;
iii) Transmissão;
iv) Pensamento.
1.2 A recuperação:
i) Método;
ii) Objecto;
iii) Expectativas.
2. A necessidade do método: de Alexandria a Erasmo; a filologia bíblica.
3. O método filológico clássico: a Wortphilologie –Gottfried Hermann (1772-1848)e Karl Lachmann (1793-1851).
4. Filologia vs. Filosofia= rigor e o método vs. especulação, pragmatismo e individualismo.
5. O jovem Friedrich Nietzsche (1844-1900):
i) Formação filológica muito profunda;
ii) Prof. Grego em Basileia aos 24 anos (1869-79);
iii) Interesse por praticamente todos os aspectos da Cultura e literatura grega; o carácter agonístico;
6. O Nascimento da tragédia a partir do espírito da Música (1872)
6.1 Crescente vontade de compreender o presente a partir das categorias gregas que ajudariam a compreendê-lo;
6.2 Pressupostos ‘teóricos’:
i) inocência/Culpa permeia toda a tragédia (cf. Dodds);
ii) a falta de culpa de Édipo e o pessimismo da tragédia;
iii) dissolução do indivíduo e os terrores da existência;
iv) sofrimento humano = sofrimento de Dioniso;
v) tragédia como uma actualização do sofrimento de Dioniso.
6.3 As teses:
i) Cultura grega como produto do conflito entre Apolo e Dioniso;
a. A origem da tragédia com o mito da morte de Dioniso.
b. Cultura grega arcaica: dionisíaca.
c. Apolo = ilusão e sonho; Dioniso: triunfo de uma vontade incontrolável que causa sofrimento (Arthur Schopenhauer).
d. Tragédia: espelho da luta cósmica entre ilusão e vontade; sofrimento humano como resultado disto.
ii) a morte da tragédia com o racionalismo/domesticação de Sócrates e de Eurípides;
iii) o renascimento da tragédia com Wagner.
7. Reacção de Wilamowitz (1848-1931): Zukunftsphilologie!
7.1 problemas de forma; a falta de filologia; a ‘footnote philology’;
7.2 pode um filólogo usar a sua disciplina para não ser filólogo
7.3 Ultrapassar a filologia pura – filologia e história: Wilamowitz.
8. A síntese de Erwin Rohde (1845-1898): the Afterphilologie e a crítica à objectividade filológica. O problema da avaliação da arte.
9. A necessidade da pergunta e o problema do método.
“CLÁSSICO”: PROBLEMAS DE DEFINIÇÃO.
21 Setembro 2021, 17:00 • Rodrigo Furtado
1. A fundação das Faculdades de Letras em Portugal: o 1.º grupo – Filologia Clássica.
2. Clássico: significado?
2.1 Gell. Noctes Atticae 19.8.15 ‘id est classicus adsiduusque aliquis scriptor, non proletarius’.
2.2 A licenciatura em Estudos Clássicos: o que se estuda? Porque se estuda?
2.3 Tempo: períodos e os seus problemas.
2.4 Línguas. Problemas de língua.
2.5 Espaços. Problemas de espaço.
2.6 Clássico e a o desenvolvimento máximo do génio humano: Winckelmann (1717-1768); Edward Gibbon e a Decadência do Império Romano.
2.7 Características não uniformes: simplicidade; harmonia; proporção; equilíbrio; contenção; grandeza; plesurability; racionalidade; antiguidade; exemplariedade; intemporalidade; eternidade.
2.8 Base da cultura europeia/cultura ocidental/cultura.
3. Breve história dos Estudos Clássicos:
3.1 Renascimento: Classicus vs. proletarius. Inclusão vs. exclusão.
3.2 Clássicos e educação: os studia humaniora; os studia humanitatis; humanitas; humanus; litterae humaniores; barbarus; ‘highest-class culture’. Problemas de ‘gate-keeping’.
3.3 A Klassische Altertumswissenschaft e a Filologia Clássica como disciplina universitária;
4. Clássico como ideologia.
4.1 Para uma definição de ideologia: “um sistema (possuindo uma lógica e rigor próprios) de representações (imagens, mitos, ideias ou conceitos segundo os casos) dotado de uma existência e de uma função histórica no interior de uma dada sociedade” (L. Althuser)
4.2 It’s a ‘Dead White European Male' sort of subject that has far too and often acted as a convenient alibi for a whole range of cultural political sins, from imperialism and Eurocentrism to social snobbery and the most mind-numbing form of pedagogy (M. Beard)
5. O que fazer?