Sumários
Alto Império
21 Maio 2025, 14:00 • Martim Nunes França Aires Horta
As Reformas de Augusto e a construção do cargo de Imperador.
A renovação da elite romana e o programa moralizador.
A Propaganda Augustana. O Culto Imperial.
O Sistema Augustano: a sucessão; o imperador; o senado.
Textos analisados em aula:
Res Gestae
Horácio, Cântico Secular
Um regime em experimentação contínua: O problema sucessório na construção do Principado.
20 Maio 2025, 11:00 • Rodrigo Furtado
I. A sucessão de Augusto.
1. O problema da sucessão: suceder quando não há cargo no qual suceder.
2. A bicefalia augustana: significado.
i. Agripa: tribunitia potestas + imperium proconsulare maius (18-13-12-[8] a.C.).
ii. Tibério: tribunitia potestas (6 a.C. – 1 a.C.)
iii. As adopções de Gaio e Lúcio (17 a.C.); principes iuentutum (5; 2 a.C.); cônsul (1 d.C.).
iv. As adopções de Tibério e de Agripa Póstumo (4 d.C.). O exílio de Póstumo (7 d.C.).
v. Tibério: tribunitia potestas (4-13 d. C.-…); imperium proconsulare maius (13 d. C.-…)
II. O problema sucessório na construção do Principado.
1. E depois de Tibério: os sucessores aos pares – Germânico/Druso; Calígula/Tibério Gemelo.
2. A alternativa post-Calígula: entre o regresso à República e a escolha dos castra.
3. Depois de Cláudio: a subida ao poder de Nero e o papel dos pretorianos.
4. Vespasiano e a primeira preparação dos sucessores – Tito e Domiciano:
1. Césares desde 69;
2. Consulado: Vespasiano – 8 vezes (70-72, 74-77, 79)
Tito – 7 vezes (70, 72, 74-77, 79)
Domiciano – 1 vez como ordinário (73) + 5 como sufecto (72, 75-77, 79)
3. Tribunicia potestas: Tito (71?) d. Prefeitura do pretório: Tito (71)
Rodrigo Furtado
Bibliografia Sumária
Gruen, E. S. (2005), ‘Augustus and the making of the principate’, Cambridge Companion to the Age of Augustus, Cambridge, 33-52.
..………………………………………
Barrett, A. A. (1990), Caligula: The Corruption of Power, New Haven, London.
Cizek, E. (1972), L’époque de Néron et ses controverses ideologiques, Leiden.
Rowe, G. (2006), ‘The emergence of monarchy: 44 BCE-96 CE’, A Companion to the Roman empire, Malden, MA, Oxford, Victoria, 114-123.
Levick, B. (1990), Claudius, New Haven, London.
Levick, B. (19992), Tiberius the Politician, London and New York.
Mennen, I. (2011), Power and status in the Roman Empire. AD 193-284, Leiden.
Nicols, J. (1978), Vespasian and the Partes Flavianae, Wiesbaden.
Sherk, R. K. (1988), The Roman Empire: Augustus to Hadrian, Cambridge.
Weaver, P. R. C. (1972), Familia Caesaris. A Social Study of the Emperor's Freedmen and Slaves, Cambridge.
Alto Império
19 Maio 2025, 14:00 • Martim Nunes França Aires Horta
Introdução ao Império. Periodização e conceitos fundamentais.
As Res gestae: o testamento ideológico de Augusto entre a monarquia e a civilidade.
15 Maio 2025, 11:00 • Rodrigo Furtado
I. O contexto.
1. O suporte;
2. O local;
3. O monumentum Ancyranum (em Ancara); os vestígios de Apolónia e de Antioquia da Psídia.
4. Quando? 2 a.C.-14 d.C.
5. O que é? Um testamento político? Um epitáfio? Uma apologia pro vita sua?
6. Entre a monarquia e a civilidade.
II. Análise do texto: Res gestae 1-8, 25-35.
III. Os temas:
1. ‘Restitui a República à Liberdade’.
2. res publica e lex: S(enatus) P(opulus)Q(eu) R(omanus)
3. República vs. monarquia.
4. A conquista do orbe.
5. Clementia, pietas, uirtus, iustitia.
6. Auctoritas e potestas.
I. O que é Octaviano em Roma?
i. Poderes extraordinários (32-27).
ii. Cônsul (31-23).
iii. Censor (28 a.C.)
iv. Princeps senatus (27-).
v. Augustus (27-).
vi. Imperium proconsulare (27-23).
vii. Imperium pronconsulare maius (23-).
viii. Tribunitia potestas (23-).
ix. Pontifex Maximus (12-).
x. Pater patriae (2 a.C.-).
Rodrigo Furtado
Bibliografia Sumária
Res gestae diui Augusti
Gruen, E. S. (2005), ‘Augustus and the making of the principate’, Cambridge Companion to the Age of Augustus, Cambridge, 33-51.
………………………………………
Bang, P. F. (2013), ‘The Roman Empire II. The Monarchy’, The Oxford Handbook of the State in the Ancient Near East and Mediterranean, Oxford.
Belloni, G. G. (1987), Le “res gestae diui Augusti”. Augusto: il nuovo regime e la nuova urbe, Milano.
Brunt, P. A.-Moore, J. M. (1967), Res gestae diui Augusti. The achievements of the divine Augustus, Oxford.
Cooley, A. E. (2009), Res gestae diui Augusti, Cambridge.
Elsner, J. (1996), 'Inventing imperium: texts and the propaganda of monuments in Augustan Rome', Art and text in Roman culture, Cambridge, 32-53.
Glay, M. le (1992), Rome. Grandeur et chute de l’Empire, Paris.
Goodman, M. (1997), The Roman world. 44 BC-AD 180, London-New York.
Heuss, A. (1975), Zeitgeschichte als Ideologie. Bemerkungen zu Komposition und Gedankenfuhrung der Res Gestae Divi Augusti’, Monumentum Chiloniense. Studien zur augusteischen Zeit, Amsterdam, 55-95.
Laet, S. J. de. (1941), De Samenstelling van den romeinscben Senaat gedurende de eerste Eeuw van het Principaat (28 voor Chr.-68 na Cbr.), Antwerp.
Mackay, C. S. (2011), El declive de la República romana de la oligarquía al imperio, Barcelona.
Millar, F. (2002), Rome, the Greek world and the East 1. The Roman republic and the Augustan revolution, Chapel Hill, London.
Millar, F., Segal, E., ed. (1984), Caesar Augustus: Seven Aspects, Oxford.
Mitchell, S. (2008), The Imperial Temple at Ankara and the Res Gestae of the Emperor Augustus: a historical guide, Dönmez Ofset.
Raaflaub, K., Toher, M., ed. (1990), Between Republic and Empire, Berkeley.
Ramage, E. S. (1987), The nature and purpose of Augustus’ «Res gestae», Stuttgart.
Ridley, R.T. (2003), The emperor's retrospect: Augustus' Res gestae in epigraphy, historiography and commentary, Leuven.
Roldán, J. M. et alii (1989), El imperio romano, Madrid.
Scheid, J. (2007), Res gestae diui Augusti. Les haut-faits du divin Auguste, Paris.
Sherk, R. K. (1988), The Roman Empire: Augustus to Hadrian, Cambridge.
Syme, R. (1939), The Roman Revolution, Oxford.
Talbert, R. J. A. (1984), The Senate of Imperial Rome, Princeton.
Wallace-Hadrill, A. (1982), ‘Civilis Princeps: Between citizen and king’, JRS 72, 32–48.
Wells, C. (19922), The Roman Empire, London.
Wiseman, T. P., ed. (1985), Roman Political Life, 90 BC–AD 69, Exeter.
Yavetz, Z. (1983). 'The Res Gestae and Augustus' Public Image', Caesar Augustus: Seven Aspects, London, 1-36.
Yavetz, Z. (19882), Plebs and Princeps, Oxford.
Da República ao Império
14 Maio 2025, 14:00 • Martim Nunes França Aires Horta
O Primeiro Triunvirato e a ascensão de César. A campanha na Gália e a liderança de Clódio.